sábado, 22 de novembro de 2014

A enxebre Capela da Nosa Señora do Rosario


“Orate, frates, 
porque a saiba da Igrexa mensaxeira 
ache as canles de tempo e de talante 
que agachara na noite a Natureza. 
Orate porque volva 
a palabra de Cristo 
a ser vento de xílgaros e pombas, 
terra de margaridas e pampillos, 
lume de forno rústico de pan, 
auga de regadío. 
Orate, orate, irmáns 
na igrexa de Domingo e romaría, 
na tímida capela 
e na espléndida sé catedralicia 
esa tola e noitébrega pregaria 
de lúa e de camelia 
dos que temos un soño na solapa. 
Orate xunta o mar, 
nas montañas, nas chairas e nos vales, 
na pregaria sinxela dos orates”
Miguel Anxo Mouriño, Camariña: sete cruces e unha esperanza

Aló polo ano 2012, namentres visitabamos a Comarca da Terra Chá e boa parte do interior da Provincia de Lugo tratando de achar recunchos de gran beleza e recoñecido valor histórico e natural, como a Lagoa de Cospeito, o menhir de Pedra Chantada, a presa e muíño de Merra d’abaixo, a Torre de Vilalba, a da Caldaloba e a de Castroverde, a Ponte de Santo Alberte e a de Duarría, o Encoro de San Xoán, o Xacemento de Pena Xiboi, os dolmens de Roza das Modias e da Moruxosa ou as Penas de Rodas, acharíamos na Comarca de Lugo un fermoso recuncho moi descoñecido e solitario que non tiñamos pensado visitar e que nos pareceu un lugar marabilloso. Se non lembro mal, acharamos este recuncho namentres procurabamos as Penas de Rodas, i é que este máxico lugar fica no mesmo concello, en Outeiro de Rei. Estamos a falar da Capela da Confraría da Nosa Señora do Rosario, no lugar de Bravos, pertencente á parroquia de Santa María de Vicinte. Detivémonos de súpeto a carón desta capela no mesmísimo intre no que a albiscamos á beira da estrada. Pareceunos unha capela singular, antiga, misteriosa e até enxebre. O certo é que conseguiu atraer toda a nosa atención. Ficaba a carón e baixo a sombra dun carballo sobradamente centenario. Achegámonos paseniño até aquel pequeno templo para coñecer máis de preto as súas características. 


A Capela da Confraría da Nosa Señora do Rosario foi erixida en cachotería de granito e ó longo da súa historia foi obxecto de varias reformas, algunhas emprendidas na primeira metade do século XV de acordo a unha inscrición achada no templo. Esta capela, que podería encadrarse no denominado románico rural, consta dunha sola nave e dunha ábsida de de menores proporcións, ámbalas dúas de planta rectangular. Unha das caras laterais da nave principal ábrese cun arco de medio punto cara o interior e apuntado cara o exterior. Cingue un tímpano alintelado esculpido cunha cruz no interior dunha fermosa auréola. Esta fermosa capela foi antano unha igrexa que, no intre en que esta aldea foi suprimida como parroquia nun amaño parroquial efectuado durante o ano 1890, deixou de ser igrexa para pasar a servir de capela da Confraría da Nosa Señora do Rosario. Nos muros deste pequeno pero fermoso templo acharíamos numerosas figuras animais, así como numerosos motivos florais. A porta principal fica baixo un pórtico de madeira cuberto de lousa, unha fermosísima estampa. No tímpano da porta orientada cara o sur acharíamos tamén un fermoso escudo no que semellaban representarse tres torres, así como unhas inscricións nas que aparece un ano en números romanos que pode mesmo chegar a testemuñar a súa propia orixe; 1412. No outro lado do templo acharíamos tamén un pequeno camposanto, baixo das ramaxes daquel centenario carballo, no que descansan diferentes bispos da contorna. Foi unha sorte facer unha breve e imprevista parada naquela axitada viaxe e coñecer un lugar tan descoñecido e á vez tan cheo de misterio, de silencio e de paz. 

De troula pola histórica vila de Sarria


“Cantá, poetas, cantade, 
erguend'a santa bandeira
do batallón da verdade, 
pra darlle cor a esta era.
Non copiedes uns dos outros, 
pintad'as vosas ideyas; 
cada frol ten o seu cheiro, 
seu criar cada moleira”
Francisco María de la Iglesia, D’o mar e d’a terra

Fai cousa dun par de anos, logo írmonos de riola polo centro da histórica vila de Monforte de Lemos, decidimos visitar algúns recunchos doutro importante núcleo de poboación da Provincia de Lugo. Desta volta quixemos coñecer o centro da localidade de Sarria, capital da comarca homónima, e terra de carpinteiros i ebanistas. Achegámonos até estoutra vila lucense co fin de coñecer algúns dos recunchos máis senlleiros e históricos que atesoura e o ambiente que se respira antr’as súas rúas. Tiñamos tres obxectivos principais, achar a Torre do Batallón ou Fortaleza de Sarria, o Albergue e Mosteiro de Santa María Magdalena e a porta de saída para os milleiros de peregrinos que dende esta vila luguesa continúan o sendeiro do Camiño Francés cara a seguinte etapa de Portomarín; a Ponte da Áspera. Inicialmente achegariámonos até o Albergue e Mosteiro de Santa María Magdalena, na céntrica Avenida da Merced. 


O Mosteiro de Santa María Magdalena funcionou dende antano como hospital de peregrinos e nosos días continúa a ser un albergue de gran sona e prestixio. De feito, este é tamén un dos edificios máis senlleiros e históricos da vila. Este mosteiro, de orixe románica, foi fundado por un grupo de frades italianos aló polo século XII, mais somentes se conservan estruturas desta época na ábsida da igrexa e na porta de acceso ó claustro. A meirande parte das estruturas son góticas. A igrexa é de estilo oxival en transición cara ó renacemento, e a súa fachada, plateresca, exhibe abondosos elementos manuelinos. Ficamos pampos ante os numerosos elementos que achamos na porta deste santuario. Nas esquinas da fachada puidemos achar tamén os escudos de armas das estirpes dos Osorio, os Castro e os Enríquez, señores de Sarria e protectores do mosteiro. Logo de coñecer este fermoso e histórico edificio, este mosteiro e hospital de peregrinos, decidimos procurar outra das xoias históricas e lendarias que atesoura a vila de Sarria. 


Os nosos pasos encamiñábanse agora cara a zona máis alta da vila, onde aínda se conservan parte dos muros dun antigo castelo do século XV coñecido como A Torre do Batallón ou Torre Fortaleza de Sarria. Non nos resultou complexo atopala, albiscariámolas ameas da torre nun pequeno e céntrico parque entre o Campo da Feira e a Avenida da Merced. Esta torre era a antiga Torre da Homenaxe e parte dunha antiga fortaleza medieval que tivo as súas orixes aló polo século XII, e que se pensa que puido ser erixida sobre dun antigo castro logo do matrimonio de Guitierre Ruiz de Castro con Elvira Osorio. No século XV, a fortaleza sería reducida a ruínas froito das Revoltas Irmandiñas, mais co tempo sería reconstruída de novo. Crese que até o século XVII albergou unha prisión. Nembargantes, co tempo o castelo foi abandonado ata ser mercado no ano 1860 polo senador Casiano Pérez Batallón, que cubriría os foxos do castelo. O tempo, o abandono e a ruína volverían a apoderarse da fortaleza.


A torre que puidemos achar, duns 15 metros de altura i erixida en cachotería granítica, fica recuberta no seu interior, ós 7 metros de altura, por unha bóveda de directriz. O recinto que actualmente arrodea a torre fica pechado ó público, xa que esta é privada, pertence aínda á familia Pérez Batallón e nos nosos días está á venda. É unha auténtica mágoa que esta Torre do Batallón, emblema da vila de Sarria, fique á venda e as administracións non fagan nada por recuperala. Deixamos tras de nós esta histórica torre e collemos rumbo cara o noso último obxectivo da xornada; a histórica Ponte da Áspera. Para dar con ela tivemos que procurar o silandeiro curso do Río Celeiro e deixármonos guiar, cal peregrinos, polas indicativas frechas amarelas. O certo é que non tardariamos en chegar.


A Ponte da Áspera é parte do Camiño de Santiago polo seu tramo francés, e a diario é frecuentado por centos e centos de peregrinos que atravesan o curso do Río Celeiro namentres se despiden desta importante vila luguesa para encamiñárense cara a seguinte etapa de Portomarín. 

Esta fermosa e antiga ponte, conserva catro rexas arcadas de época medieval erixidas en cadeirado de granito. O resto da ponte, nembargantes, sería erixida con perpiaños de lousa. No pouco tempo que estivemos contemplando a ponte, vimos facer uso dela a unha gran cantidade de peregrinos. Canta tranquilidade e canta paz atoparíamos a carón desta Ponte da Áspera, a carón desta porta de saída de Sarria no Camiño Francés. Esta vila i esta ponte son tamén o punto de partida para moitos peregrinos que deciden comezar eiquí os 111 quilómetros que restan para chegar á Praza do Obradoiro. Deixamos tras de nós esta ponte, este fermoso recanto do Camiño Francés a Compostela para, ó igual ca peregrinos, despedírmonos desta histórica e importante vila lucense, desta terra e berce dos mellores carpinteiros i ebanistas do noso país, coa sensación de termos coñecido algúns dos máis históricos recantos de Sarria, e coa esperanza de que a vella Torre do Batallón, o emblema por excelencia desta histórica e importante vila, algún día sexa propiedade do pobo, do batallón servil, "do batallón da verdade", -como diría o excelso poeta Francisco María de la Iglesia-, da mesma estirpe dos bos e xenerosos que a erixiron e a reduciron a ruínas ó longo da súa historia. 

Sobre dos cantís de Punta Candieira


“Ti fuches o meu mar:
o faro e mais o vento e mais a onda;
e fuches a roseira
que enarbora unha agulla e unha rosa,
a flor filosofal
que converte o amor en primavera,
o ceo nubento e gris,
o rexurdir
do sol”
Miguel Anxo Mouriño, Versos primos

O último recanto que coñecemos na curta pero intensa viaxe que fixeramos o meu bo amigo Samuel e máis eu á Ferrolterra e ás impresionantes faldras da Serra da Capelada, sería a punta e faro da Candieira, un lugar que nos deixaría francamente sorprendidos. Sobre dos impresionantes cantís desta punta rochosa que semella desafiar o mar, e a carón do seu faro, albiscaríamos unha panorámica desta Costa Ártabra que nos produciría moitísima vertixe. Achegámonos até este fascinante recuncho do Concello de Cedeira dende o centro desta vila mariñeira, logo de visitar e coñecer lugares tan senlleiros como o Castelo do Naraío, no Concello de San Sadurniño, a Ermida da Virxe do Porto, o faro, a punta, o areal e a lagoa da Frouxeira, no Concello de Valdoviño, o cabo e faro de Ortegal, no Concello de Cariño, así como boa parte duns dos cantís máis altos da vella Europa; os de Vixía de Herbeira


Era primavera e o día presentábase solleiro e caloroso. O Faro de Punta Candieira localízase na Parroquia de Santalla de Cervo, a uns aproximados sete quilómetros de Cedeira, e ós pés, como dicía, duns dos cantís máis altos do noso continente. Decatámonos de que estabamos a chegar á Punta Candieira cando comezamos a descender cara o mar á altura do Monte Purrido, xa que o descenso é realmente vertixinoso, e a estrada, estreita e cun grandísimo desnivel, posuía nada máis e nada menos que dez pechadas curvas denantes de chegar até as inmediacións do faro. Descendemos, con moito coidado e precaución, o último tramo onde en somentes nun quilómetro baixaríamos dos 230 metros de Monte Purrido até uns 80 metros de altitude nos que se localiza o edificio do faro. Denantes de detérmonos no mesmo, albiscaríamos dende a estrada uns impresionantes illotes que loitan e resisten os embates desta costa fera e asasina, e que nos fixeron sentir ananos. 


Achegámonos até as inmediacións do faro para ollar máis de preto as súas características. O Faro de Punta Candieira foi erixido entrámbolos anos 1929 e 1933, mais non entraría en funcionamento até uns vinte anos despois, concretamente no 1954, debido a unha falta de acordo encol da súa localización. O edificio, que na actualidade pertence á Autoridade Portuaria de Ferrol-San Cibrao, posúe unha planta en forma de “U” e unha torre octogonal onde, a uns nove metros de altura sobre do nivel do chan, se localiza o foco de luz, que acada as 21 millas náuticas. O edificio alberga aínda a vivenda do torreiro, algo xa pouco común na  meirande parte dos faros galegos. Logo de contemplar o faro, decidimos achegarnos con moita precaución até os intricados cantís desta perigosa punta.


Ficamos sorprendidos ante a cantidade de illotes e pequenos farallóns que se localizan a carón mesmo desta punta. Algúns deles posúen unhas dimensións impresionantes, outros, nembargantes, semellan pequenos e afiados dentes de pedra que emerxen do mar desafiantes. Esta asasina costa posúe tamén unha longa historia marisqueira. Por antr’estes vertixinosos e perigosísimos cantís moitos percebeiros e percebeiras xogan a súa vida, literalmente, para apañar un dos máis prezados froitos do noso mar; un percebe de excelente calidade. Marchamos de Punta Candieira e demos por finalizada a nosa última viaxe á Comarca da Ferrolterra, ascendendo paseniño aquela vertixinosa e intricada estrada, aínda sorprendidos e impresionados pola fermosura natural e paisaxística que acharíamos neste lugar tan afastado, solitario i esquecido, neste pequeno recanto cedeirés onde a bravura do mar, a forza do vento, a marusía e a vertixe, son as eternas protagonistas. 

venres, 21 de novembro de 2014

As menciñeiras augas de Cabreiroá


“Ah memoria na pedra, ah choiva torrencial:
¿o efecto "mondariz" é a cultura gremial?
Ah mirada oceánica no infinito do mar:
Todos xuntos, moi xuntos, ¿haberémola armar?
¿En contra do onanismo e da incestuosa unión,
fomentaremos sempre a orxía e a creación?
¡Caída demográfica: Nin dios pervivirá!
Breogán, cando volte, moito se cabreiroá”
Xavier Seoane, A canción do milenio

Este pasado mes de xullo, inmerso naquela solitaria, meditativa e persoal viaxe que fixera ás chairas ourensás da Limia, decidín achegarme até un recanto do Concello de Verín para tratar de coñecer un dos máis senlleiros mananciais deste noso país e parte do estranxeiro; o de Cabreiroá. Precisaba escoitar o “férvedo són”, -como diría Francisco María de la Iglesia-, de carbónicas burbullas que emanan da terra, así como matar a sede coas menciñeiras augas de Verín, ó igual que fixeramos fai cousa dun par de anos aló polas terras pontevedresas de Mondariz. Para chegar até o manancial desta importante firma galega de augas minerais, tiven que achegarme até a parroquia de San Salvador de Cabreiroá, a escasos dous quilómetros do centro mesmo de Verín. Non ten perda, o manancial fica perfectamente indicado dende o centro desta importantísima vila ourensá. Nada máis chegar puiden albiscar un fermoso xardín ateigado de árbores antiquísimas, todas elas con cadansúa etiqueta na que aparecían os nomes científicos das mesmas. Fiquei pampo ante a fermosura do xardín, semellaba un lugar máxico. A meirande parte das árbores que acharía serían autóctonas da nosa terra, algo que me agradou enormemente. Ó pouco de seguir camiñando toparíame cun monumental edificio. Tratábase do antigo Hotel Balneario de Cabreiroá, un edificio do ano 1908 que nos nosos días fica pechado. 


Pouco despois  albiscaría parte das instalacións da factoría, e por suposto, o seu manancial; as enérxicas burbullas que semella regurxitar a terra e que en verdade me trouxeron até eiquí. Achei o manancial nun pequeno e fermoso templo que fica a carón mesmo do antigo hotel. Adentraime no mesmo e achei o que buscaba, o “férvedo són” das burbullas de Cabreiroá, augas que nacen, que ven por primeira vez a luz logo de seren concibidas nas entrañas uterinas da nosa terra. Cóntase que antano, este manancial era unha charca con moita sona entre os veciños de Verín pola calidade e propiedades das súas augas. Sábese que dende finais do século XIX víñanse empregando para remediar problemas gástricos e dixestivos. Dende logo que este feito non resulta estraño se temos en conta que estamos en Ourense, na terra das máis puras e translúcidas augas, quentes e frías, doces e sulfurosas, carbónicas, minerais; menciñeiras. 

A historia máis coñecida destas augas de Cabreiroá comezaría aló polo 1906, ano no que serían declaradas de utilidade pública logo de seren analizadas polo Charing Cross Hospital e a City of Westminster, e posteriormente certificadas como minero-medicinais por Ramón y Cajal. Don José Manuel García Barbón realizaría nese mesmo ano obras nos accesos á fonte, así como nos terreos adxacentes, e crearía tamén unha pequena factoría de envasado para somentes un ano despois, no 1907, comezar a erixir as instalacións do Hotel Balneario. O balneario estaría en funcionamento até o 1936, ano no que estala a Guerra Civil e obriga a trocar o uso e sentido do edificio, que pasaría a albergar un cuartel e un hospital militar. Logo volvería a abrir as súas portas, pero xa non tiña a mesma sona, polo que pecharía definitivamente no ano 1961. Co paso do tempo, a firma galega comezaría a centrar os seus esforzos nas actividades de embotellado e comercialización das súas prezadísimas augas, do seu tesouro líquido, transparente; telúrico. Fiquei pampo ollando como emerxen as augas de Cabreiroá, xunto co seu propio gas natural, coas súas burbullas, e ante a forza coa que semellan viaxar cara a luz, cara a cortiza terrestre deste recuncho verinés.  Estas augas, que emerxen a 16 graos cun caudal aproximado de oito litros por minuto, posúen unhas características que as fan únicas pola súa concentración de anhídrido carbónico, bicarbonato sódico, bicarbonato lítico e bicarbonato potásico. Crese que estas augas menciñeiras son idóneas para doenzas e infeccións das vías urinarias, trastornos gastro-hepáticos, biliares e metabólicos. Bebín daquelas augas e molleime a cara con elas denantes de liscar deste máxico e fértil recuncho ourensán dende o cal se exporta a todo o mundo o meirande tesouro que temos; a auga das nosas chuvias e das nosas bágoas, parte dos nosos solos, das nosas rochas e das nosas terras, parte da nosa propia vida e identidade, parte de nós.

martes, 18 de novembro de 2014

As armas de Pedra Ancha


“Non me posso pagar tanto
do canto
das aves nen de seu son,
nen d'amor nen de ambiçón
nen d'armas —ca hei espanto,
por quanto
mui perigoosas son,
—come dun bon galeón,
que mi alongue muit'aginha
deste demo da campinha,
u os alacrães son;
ca dentro no coraçón
sentí deles a espinha!
E juro par Deus-lo santo
que manto
non tragerei nen granhón,
nen terrei d'amor razón
nen d'armas, por que quebranto
e chanto
vén delas toda sazón”
Afonso X, Cantigas de escarnho e maldizer

Fai como cousa dun par de anos, tempo no que comezaría a sentir un especial interese polos petróglifos e a arte rupestre, dende aquela viaxe na que percorrería numerosos concellos e boa parte do interior da Costa da Morte trala pista dos abondosos achados arqueolóxicos que se localizan por estas terras do occidente galaico. Na devandita viaxe tiveramos o pracer de achar os dolmens do Val da Soneira, amais da Arca da Piosa, a Fornela dos Mouros, a Casota de Freáns e o Castro de Borneiro. Mais naquela viaxe tamén acharíamos uns gravados milenarios que fican nun afloramento granítico do Concello de Dumbría e nos cales se representan unha serie de armas que nos resultaron moi coñecidas, que nos lembraron a outras que xa tiveramos a sorte de coñecer con anterioridade; as do Castriño de Conxo.


Este conxunto de gravados dumbrieses, coñecidos como Pedra Ancha, fican a carón mesmo do trazado do Camiño de Santiago que ten Fisterra como fin. Para achegármonos até este afloramento granítico tivemos que dirixírmonos até a Parroquia de Santa Baia de Dumbría, i en concreto até o lugar de Hospital, na estrada que enlaza os termos municipais de Dumbría e Mazaricos. Á altura da factoría de carburos metálicos de FerroAtlántica, e de fronte a porta principal da mesma, atoparíamos o trazado do Camiño de Fisterra e ó pouco de internármonos nel, a uns aproximados 400 metros, acharíamos o afloramento de Pedra Ancha á nosa dereita. Era inverno e orballaba, mais iso non impediu que achásemos os gravados. 


A de Pedra Ancha é unha das estacións rupestres máis interesantes do chan galiciano pola variedade dos seus motivos, as armas, e pola nula presenza desta iconografía nestas terras da Costa da Morte. Ollamos naquel místico afloramento uns puñais e unha especie de escudo moi semellantes ós que acharamos no Castriño de Conxo.  Na Provincia da Coruña existen outras representacións de armas en Carnota, Teo e no Porto do Son, amais do xa citado Castriño de Conxo, en Santiago de Compostela; mais este último parece facer una exhibición dun catálogo de armas diversas. Fitamos aqueles gravados que semellan representar unha especie de escudo, e despois analizaríamos os sucos que semellan conformar dous puñais e tres alabardas. Tamén acharíamos unha serie de cruces feitas con posterioridade. Estes petróglifos de Pedra Ancha foron achados por vez primeira por Modesto García Quintáns no ano 1991.


Logo de contemplar os gravados, decidimos ascender até o alto do afloramento para tratar de achar algún suco máis ou algunha coviña. No alto de Pedra Ancha non acharíamos nin sucos nin coviñas, mais si dúas especies de pías con desaugadoiros como talladas na mesma rocha. Tratamos de maxinar ilusamente o que puideron significar este petouto de Pedra Ancha e todas estas armas para os nosos ancestros da antigüidade. Conmóveme pensar que estes gravados saíron da mente daquelas xentes primitivas, así como maxinar as rudas mans coas que algunha ou algún artista primitivo debeu plasmar neste afloramento granítico parte dos seus soños, das súas teimas, dos seus medos ou das súas esperanzas; parte polo tanto do seu espírito, da súa alma, do seu xeito de ser e de vivir. 

domingo, 16 de novembro de 2014

A carón do santuario carballiñés da Veracruz


"Pater nostrus rez'eu máis de cento
por aquel que morreu na vera cruz,
que el mi mostre mui cedo a luz,
mais mostra-mi as noites d'avento.
Mais, se masesse con meu amigo,
a luz agora sería migo".
Juião Bolseiro, Cantigas de amigo

Este pasado verán, namentres percorría algunhas comarcas ourensás tralos recunchos máis feiticeiros que agocha esta provincia, decidín facer unha breve parada no Carballiño para tomar un café e mercar unhas deliciosas cañas de crema na Confitería Cerviño. Presentábase unha mañá ben solleira e calorosa, polo que non dubidei en percorrer as rúas desta grande e importantísima vila ourensá e gozar co bo ambiente que nelas se respira. Case que sen querelo, albiscaría dende o lonxe a torre da impresionante e monumental Igrexa da Veracruz. Achegueime ata ela movido por unha gran curiosidade, desexando coñecela máis de preto, sentirme anano ó seu carón. 

A Igrexa da Veracruz, coñecida no Carballiño como Igrexa Nova, é un templo moderno e unha das últimas obras inacabadas do prestixioso arquitecto galego, Antonio Palacios Ramilo (O Porriño 1874 – Madrid 1945). A súa orixe débese á laboura pastoral do párroco Luciano Evaristo Vaamonde da Cortiña (Moreiras 1880 – O Carballiño 1961), -reitor da parroquia de San Cibrao dende o ano 1930-, e ó seu anhelo de dotar á localidade dunha sé parroquial que substituíse á “igrexa vella”. Comezaría a erixirse, a base de granito sen pulir e lousa, a mediados do pasado século XX; a primeira pedra púxose o 25 de xuño de 1943 e un mes despois darían comezo as obras. Tralo falecemento do arquitecto Palacios somentes dous anos despois de presentar o proxecto, o canteiro carballinés Otero Landeiro seguiría as pautas historicistas e modernistas do finado arquitecto e proseguiría a obra co asesoramento de dous enxeñeiros. No ano 1949 comezarían as obras da torre, duns 52 metros de altitude. Aínda coa torre a medio construír, o templo abriría as súas portas no 1952, coincidindo coa festividade de San Cibrán, patrón desta vila. As obras rematarían definitivamente no ano 1957. O párroco Evaristo Vaamonde finaría no 1961, deixando o templo construído. Este templo caracterízase por ser unha mestura de estilos arquitectónicos e escultóricos. Na planta, de grande complexidade, destaca a planta principal centrada e unha segunda nave rectangular. Fiquei pampo ante esta singular, moderna e impresionante igrexa carballinesa. Pode ser, sen medo a trabucarme, un dos templos máis impresionantes deste noso país. Afasteime desta xigantesca igrexa nova, deste sacro templo erixido por tódolos carballineses e carballinesas, sen poder deixar de ver a súa monumental torre en cada rúa, en cada vidreira, en calquera recuncho que pisaba desta vila. 

A Fervenza de Fondós e o Penedo de Graúllo


“Non quero trabucarme no espellismo
de andar collendo auga no regato
que corre corga abaixo como un fato
de ilusos pensamentos dun min mismo.
Estase ben esí desposeído.
Eu fun un feto parvo, esquecidizo,
hoxe outro vello feto son cumprido. 
Tangue no meu cerebro a badalada
na que agatuña e morre o mal feitizo,
penedo son sen eu, sen Deus, sen Nada”
Antón Tovar, Cadáver adiado

Poida que fose froito da casualidade ou un sinxelo capricho do destino, o feito de que rematásemos logo dun farturento e delicioso xantar chantadino, a carón da Fervenza de Fondós e baixo a sombra do impresionante Penedo de Graúllo. Internámonos case que instintivamente pola Ribeira Sacra a carón do curso do Río Miño e, case de decatármonos, chegamos até un recuncho non planificado da parroquia de San Pedro de Erbedeiro do concello lugués de Carballedo.  O certo é que tivemos que parar neste recuncho logo achármonos baixo da sombra do impoñente Penedo de Graúllo ou Garabullo, e de ver uns indicadores que nos alertaron da súa presenza. 


O Penedo de Graúllo, coñecido por estas terras como Penedo do Castelo, posúe máis de 440 metros de altitude e fica coma un extraordinario miradoiro natural sobre do curso do Miño por esta súa Ribeira Sacra socalcada. Este xigantesco penedo componse principalmente de cuarcita armoricana que ven do Ordivícico Inferior e conforma un macizo composto por aresniscas, lousas i esquistos do Paleozoico que atravesan esta franxa do Miño e se encamiñan cara o Courel. 

O certo é que as particulares tonalidades das rochas deste penedo chamaron a nosa atención. Outra das características que chamou a nosa atención foi a presenza de sobreiras e aciñeiras propias do clima mediterráneo. Este recuncho é, de feito, o único bosque mediterráneo destas terras da contorna chantadina.

Entre este Penedo de Graúllo e o do Cotarelo, con máis de 460 metros de altitude, baixan silandeiras as augas do Rego de Fondós para procurar e mesturarse coas augas do Pai Miño denantes de que este sexa duramente represado no veciño Encoro de Belesar. Ficamos a carón da fervenza, a carón das sabas líquidas do Fondós, e ollamos a transparencia das súas augas, os pequenos saltos e a vexetación que medra ó seu redor. Bebemos da fervenza e refrescámonos mergullando os nosos pés nas súas cristalinas augas. Canta fermosura acharíamos de xeito casual neste fermoso recanto da Ribeira Sacra, canta paz e descanso percibiríamos a carón desta fermosa fervenza. O certo é que calquera recuncho deste paraíso natural que é a Ribeira Sacra, alentado polos cursos do Miño e do Sil, resulta impresionante, máxico e á vez marabilloso. Liscamos deste espazo conformado pola Fervenza de Fondós e o singular Penedo de Graúllo, completamente renovados e reconfortados, sorprendidos polos vieiros e momentos que, ás veces, semella poñernos diante o noso propio destino. 

sábado, 15 de novembro de 2014

A ruinosa Torre de Sandiás


“Non fumega a troneira,
Non s' escoitan nos páteos
Os ladridos d'os cans, nin o sonoro
Rinchar d'os feros potros e cabalos.
N'o escudo en que descansa
O corredor voado
Fan niño as anduriñas volandeiras
Y-escóndense os lagartos;
E n'o cima d'a torre
O galo d'a veleta, desprumado,
Remela os ollos cara ó vento Leste, 
¡O vento d'a ruina e d'os estragos!”
Manuel Curros Enríquez, Aire d’a miña terra

Logo de coñecer a impoñente Torre da Pena, no concello ourensán de Xinzo da Limia, decidín achegarme até o veciño Concello de Sandiás, nesta mesma Comarca da Limia, para coñecer desta volta parte da historia e das características da Torre do Castro ou Torre de Sandiás. Para achala tiven que achegarme até o lugar de Sandianes, pertencente á Parroquia de Santo Estevo de Sandiás. Esta antiga fortaleza, xunto coas da Pena, Celme e Porqueira, tiña o deber de protexer a Lagoa de Antela, desecada na década dos sesenta. Esta torre de Sandiás, iso si, non se conserva tan ben como a da Pena, mais o certo é que o estado de ruína da que agora nos ocupa apórtalle misterio e faina se cadra un pouco máis singular. Achegueime ata ela por un estreito sendeiro. A torre resulta impresionante, deixoume fascinado, sobre todo a soberbia anchura dos muros, agora derrubados. 

Crese que foi erixida sobre un antigo castro na primeira metade do século XII, sendo escenario de batallas entre o rei Afonso VII de Castela e León e Afonso Henriques de Portugal pola posesión do Condado da Limia e o establecemento da fronteira con Portugal. Aló polo ano 1386, e ó igual que a veciña Torre da Pena, foi asaltado polo Duque de Lancaster cando pretendía o trono de Castela. Tempo despois, no ano 1467 sería arrasado e reducido a cinzas polos irmandiños. Cóntase tamén que na guerra hispano-lusitana do século XVIII, foi un importante punto de concentración de tropas. Esta Torre do Castro pertenceu ós Señores de Maceda, ó Conde de Benavente, ó Marqués de Viana e á Casa Santana e Monterrei. Nos nosos días, logo de tantas batallas, somentes queda unha pequena parte, unha pequena mostra, da torre de homenaxe da antiga Fortaleza do Castro. Mais nela aínda se poden apreciar os seus rexos muros, de máis de catro metros de grosor. A Torre da Homenaxe constaba de tres andares, sobrado e terraza superior. Ollei os perpiaños que sostiñan os diferentes andares de madeira, as xanelas e as poucas ameas que aínda resisten. Lisquei de Santo Estevo de Sandiás cavilando nas duras batallas que se sucederon nestoutra torre limiá, maxinando como sería esta paisaxe coa Lagoa de Antela ateigada de auga e coas fortalezas veciñas arrodeándoa dende o alto dos montes da contorna. Lisquei desexando que o pouco que queda destes rexos e anchos muros da Torre de Sandiás se manteña en pé por moitos séculos máis para poder lembrar a nosa propia historia e non deixar que afunda nin desapareza; para que non deseque como a Lagoa de Antela. 

Á sombra da impoñente Torre da Pena


“Nalgures a túa torre era o gladiolo
inapreixable dunha estrela errante,
faiscando nos fogos de artificio
como seme dos ceos”.
Helena Villar Janeiro, Festa do corpo

Dende a miña última e solitaria viaxe estival ás cálidas terras de Ourense, namentres percorría a chaira Comarca da Limia, sentín a necesidade de achegarme até as abondosas torres que se albiscan impoñentes no horizonte destas terras, as senlleiras torres da Limia, para coñecer máis de preto a súa situación, a súa historia e as súas características. Decidín tratar de percorrelas, contemplalas e acariñalas, ollalas dende a base e sentir a súa grandeza máis preto de min. A primeira que chamaría a miña atención sería, sen lugar a dúbidas, a Torre da Pena, no Concello de Xinzo da Limia. Para achegarme a ela tería que dirixirme até a Parroquia de San Pedro da Pena. Non me resultou complicado chegar, a torre fica imperturbable dominando a liña deste chán horizonte. Nada máis chegar ó alto onde se localiza a impoñente Torre da Pena, fiquei abraiado ante a fermosura e amplitude da paisaxe chán que semellaba estenderse baixo os meus pés. Este elevado penedo é coñecido como o Alto da Pena, e acada os 747 metros de altitude.


De fronte a min, a uns escasos 50 metros, tiña a impoñente e pétrea Torre da Pena. Achegueime a ela paseniño, contemplando a impresionante panorámica que dende eiquí se albisca da contorna. Esta torre, tamén coñecida popularmente como o Castelo da Porteliña, formaba parte de catro fortificacións que protexían, antano, a Lagoa de Antela, xunto coa Torre de Sandiás, a de Celme e a de Porqueira. A torre que hoxe vemos era a Torre da Homenaxe do antigo Castelo de A Pena da Portela. A torre ten unha planta cuadrangular, duns aproximados 10,40 por 10,30 metros. Os seus muros posúen unha anchura máis que considerable, nada máis e nada menos que 2,40 metros. Esta torre fica arrodeada por unha muralla de planta oblonga. 


O interior da torre posúe tres andares, o primeiro e o terceiro, cubertos con bóvedas de canón. No primeiro andar, onde se localiza a entrada, a bóveda semella moi elevada, mais crese era para posibilitar un piso de madeira intermedio con fins domésticos ou de almacenaxe. Non está claro o momento no que se erixiu esta fortaleza ou concretar a súa antigüidade. 

Hai quen cre que se remonta á época sueva namentres que outros sosteñen que data do século XII e que fora erixida co fin de previr os intentos de invasión de Afonso Henriques de Portugal. Malia todo, as primeiras referencias históricas achadas semellan revelar que puido ser erixida por Ruy Pérez de Biedma a mediados do século XIV. Sábese que no ano 1386 fora conquistada polo Duque de Lancaster. Tempo despois, i herdada polos Biedma, pasaría a mans da Casa de Monterrei, para posteriormente, froito dun longo preito entre a Casa de Monterrei e a Casa de Lemos, rematar en mans desta última. Aínda a pesares de que tivo unha orixe señorial, a fortaleza tamén desenvolvería o papel de estratéxico posto militar da fronteira portuguesa. No século XVIII, a fortaleza sería abandonada e completamente derrubada, conservándose somentes esta torre. A torre foi restaurada pero fica pechada e non se pode acceder ó seu interior. Unha auténtica mágoa. Ollei dende a base, dende un dos catro vértices desta impoñente torre, as pétreas ameas que, coma dentes de serra, semellan chegar ó ceo i esfiañar as brancas nubes. Ollei as pequenas portas e ventás e maxinei achegarme ata elas gateando polo vértice dunha pétrea torre horizontal, proseguindo un vieiro marcado por dourados e celestes liques. Logo de contemplar de novo a pasaxe, decidín abandonar o lugar. Descendín o Alto da Pena cara as terras cháns da Lagoa de Antela deixando tras de min a sombra solitaria da súa torre, o antigo fogar dos Biedma; esta antiga, pétrea e impoñente atalaia limiá. 

O Sanatorio de tuberculosos do Paraxón


“Este é o templo da dor,
columnas de angúria
elevadas cara ao ceo,
altares de sabas limpas
a repetir ofrendas
de vida e morte,
corredores silenciosos
onde se moulan ideas
que conducen ao desespero,
batas brancas para oficiar
unha loita sen cuartel, desigual,
contra o irremediábel,
olladas enfermas
que imploran unha dose
de esperanza ante todo
e unha nube despaciosa
de recordos e medos”
Emílio Xosé Insua, Poemas

Este pasado mes de setembro interneime por antr’os montes do concello coruñés de Cesuras para, xunto cos meus amigos Óscar e Damián, procurar as antigas ruínas dun gran edificio sanatorio que fica localizado na Parroquia de San Mamede de Bragade, e máis concretamente, no Lugar do Paraxón. Viaxariamos cara este recuncho do interior coruñés unha solleira e calorosa tarde de venres. Resultaríanos bastante doado atopar este antigo edificio sanitario, nada máis chegar ó Paraxón xa puidemos albiscar un cartel que nos alertaba do preto que estaríamos do mesmo. Metémonos de cheo nun pequeno bosque duns 200 ferrados dominado polos freixos, piñeiros i eucaliptos, e coñecido como o Parque do Sanatorio. Logo de camiñar uns escasos 50 metros dende o cartel comezaríamos a albiscar xa preto de nós as ruínas do antigo e abandonado sanatorio de tuberculosos do Paraxón. Achegámonos até aquelas ruínas, cubertas polo avance da vexetación e da maleza, verdadeiramente impresionados. 


Ficamos un bo anaco de fronte á fachada do edificio, de estilo modernista, denantes de coñecer máis polo miúdo as súas entrañas. Estabamos ante as ruínas do Sanatorio de Tuberculosos do Paraxón, un antigo hospital que nunca chegou a funcionar como tal, un edificio inacabado. Este sanatorio foi proxectado entrámbolos anos 1922 e 1924 pola Xunta Provincial Antituberculosa da Coruña, que se decantou por este lugar do Paraxón por tres razóns vitais para restablecer a saúde dos enfermos: a relativa proximidade coa cidade herculina, o clima san e a altitude do lugar onde se empraza, garantindo así a pureza do ar e un illamento prolongado. 

Aló polo 1927, o Bispo de Santiago, Lago González e outras familias ilustres da zona colocarían a primeira pedra dunha obra que se prevía que fose custeada polo Estado, por doazóns de núcleos de emigrantes galegos na América e co diñeiro recadado nas Festas da Flor da Coruña. O arquitecto encargado do proxecto sería Rafael González Villar. O edificio fora deseñado cun corpo central, para albergar os servizos xerais e salas de uso común, e dous corpos laterais onde se situarían as diferentes habitacións separadas por sexo. Nembargantes, no ano 1931, as obras deste Sanatorio do Paraxón quedarían completamente paralizadas. O comezo da Guerra Civil no ano 1936, borraría definitivamente a última esperanza das autoridades da zona para rematalo. O edificio, que inicialmente pertencía á Xunta Antituberculosa da Coruña, pasaría a mans do Estado. No ano 1973, nembargantes, o sanatorio pasaría a ser propiedade do Concello de Cesuras coa condición de que se conservasen as especies de eucaliptos e pinos que se localizan na contorna e que a finca permanecese aberta para os veciños do lugar e todos aqueles visitantes interesados en coñecela. Internámonos nas entrañas ruinosas deste hospital que nunca chegou a funcionar como tal para coñecer o estado que presenta. No primeiro andar acharíamos un corredor central a partir do cal coñeceríamos as diferentes salas que del converxen. Todas estas salas, escuras e alongadas, fican baleiras, humedecidas, frías e silenciosas, ateigadas de lixo i escombros, de pintadas e graffitis. 


Camiñamos polo primeiro andar, o máis escuro e melancólico, tratando de coñecer todas e cada unha das diferentes habitacións. Logo ascenderíamos até o segundo andar sobre dunha escaleira de caracol un tanto perigosa. Ascendemos con moito coidado e precaución. Neste segundo andar acharíamos unha gran sala central con amplas ventás que aportan moita lus e claridade ó interior do edificio. Aquelas ventás precedían a unha pequena i estreita balconada dende a cal albiscamos a frondosidade desta fraga, deste Parque do Sanatorio. Percorremos todo o segundo andar denantes de subir até o terceiro, de moi inferiores dimensións. No terceiro andar acharíamos tamén numerosas árbores que fixeron raíces antr’os muros e fendas deste edificio. Decidimos non subir até o cuarto andar porque as escaleiras ficaban moi deterioradas. 


Liscamos do Paraxón satisfeitos por coñecer este sanatorio de tuberculosos sen rematar e a pequena parte da historia que atesoura, albiscando dende o lonxe a modernista silueta deste “templo da dor”, as “columnas de angúria elevadas cara ao ceo” dun sanatorio que puido ser e non foi, dun proxecto inacabado. 

A maxestosa Fervenza do Belelle


“Reza un merlo no souto
frorido de cereixos
relixioso ofertorio
duns místicos amores.
Pasa un vento de bicos
que vai buscando beixos, 
como enxame de abellas
que vai buscando frores.
[...]
Nas follas dos salgueiros
pelexas e chilidos.
Un trasno luxurioso
estala en gargalladas 
ollando, sobre o espello
das augas, os despidos 
corpos, cristal e neve, 
dun fato de dríadas”.
Ramón Cabanillas, No desterro

Esta finada primavera tiven a sorte de coñecer unha das fervenzas máis espectaculares e fermosas deste noso verdescente país. Acompañado polo meu bo amigo Samuel, percorreríamos a meirande parte dos concellos da Comarca da Ferrolterra. Nesta mesma viaxe coñeceríamos recunchos tan senlleiros como o Castelo de Narahío, no Concello de San Sadurniño, amais da Ermida da Virxe do Porto, o faro, a praia e a lagoa da Frouxeira, no Concello de Valdoviño. Desta volta, os nosos pasos dirixíanse cara o Concello de Neda, e máis concretamente, cara a Parroquia de San Paio do Roxal. 

Andabamos na procura da Fervenza do Río Belelle, un impresionante salto de auga que fica acubillado nunha contorna de gran valor natural e paisaxístico conformada polo Belelle; unha das meirandes fervenzas desta nosa terra. Este paradisíaco recuncho atópase moi preto do Parque Natural das Fragas do Eume. Ó pouco de poñérmonos a camiñar por unha senda e baixo a frondosidade dunha fraga máxica e feiticeira, e logo de atravesar a presa dunha pequena central hidroeléctrica construída a comezos do século pasado para surtir de electricidade á cidade de Ferrol, comezaríamos a escoitar o estrondo da monumental fervenza. Á fin, antr’as mestas e floridas ramaxes das árbores, comezaríamos a albiscar tamén a branca saba d’auga que escorrega instintiva por antr’os penedos, o fascinante curso do Belelle. Achegámonos até os mesmos pés de semellante fervenza para tratar de ollala máis de preto. As augas do Río Belelle precipítanse, nada máis e nada menos, que dende uns 45 metros de altura, polo que sen lugar a dúbidas, é unha das meirandes fervenzas deste noso país. O Río Belelle nace na Parroquia de San Martiño de Goente, pertencente ó Concello das Pontes de García Rodríguez, e atravesa os concellos de A Capela, Fene e Neda denantes de desembocar na Ría de Ferrol. Ficamos abraiados ante aquela maxestosa fervenza. Debo confesar que, para min, é unha das tres fervenzas máis impresionantes da Galiza xunto coa do Xallas e a da Corga da Fecha, mais somentes é unha opinión persoal. O certo é que non dabamos creto ó que estabamos a ver, sentados de fronte á fervenza e arrodeados pola maxia primaveral da natureza. Na parte inferior da fervenza achamos unha serie de pozas naturais onde se refrescaban os máis ousados mozos do lugar.


Logo comezaríamos a camiñar por un sendeiro onde puidemos ollar e coñecer parte da fermosura destas fragas. Camiñamos un bo anaco, respirando o aire puro deste verxel da Ferrolterra, desta máxica fraga nutrida dende a noite dos séculos polas augas puras e transparentes do Belelle. Retornamos de novo cara a fervenza denantes de liscar, pra escoitar o seu ruxido e sentir a súa forza. Ficamos de novo atónitos ante a grandeza deste río e desta fervenza, ante a fermosura paisaxística do lugar. Liscamos realmente sorprendidos e satisfeitos. Canta paz e harmonía, canta pureza e canta vida se respira neste ártabro verxel, neste pequeno paraíso atlántico.

venres, 14 de novembro de 2014

A pequena e histórica Ponte de Duarría


“Terra pobriña, leda de muíños,
e de ríos calados, cheos de sombra,
e pontellas de laxe sobre os ríos,
onde os nenos se miran debruzados.
¡Ai, quen me dera agora, meu amore,
nesta tarde de vento e sol quebrado,
polas grandas de Silva e do Mosteiro,
aló contra San Cosme de Gondel!
¡Quen me dera en Fonfría, Ermunde e Lúa,
terras bravas que un día agallopei
nun cabalo roán de quinas brancas!
¡Que ben cantan de volta da esfollada
os mozos de Duarría e de Ansemare,
na Terra Chá, lanzal de abedoeiras,
leda de ríos calmos coma sono!”
Aquilino Iglesia Alvariño, Abedoeiras

Fai cousa dun par de anos, por estas mesmas datas, tiveramos ocasión de percorrer a Terra Chá na procura de recantos tan máxicos e fermosos como o Menhir de Pedra Chantada, O Encoro de San Xoán sobre do Río Pardiñas, a Lagoa de Cospeito, a presa e muíño de Merra d’abaixo, a Ponte de San Alberte, as Penas de Rodas, a Torre de Vilalba e a da Caldaloba ou o Xacemento de Pena Xiboi. Naquela viaxe coñeceramos o que significa a auga para os habitantes desta chaira de extensos horizontes e o vencellada que está á súa historia e á súa cultura. Naquela viaxe tiveramos a sorte de achar outro pequeno recuncho onde a auga tamén fica presente. 

Estamos a falar da ponte "romana" de Duarría, un pequeno pero importantísimo anaco de historia que fica no Concello de Castro de Rei, máis concretamente, no lugar dos Pedregás, na Parroquia de Santiago de Duarría. Aínda lembro atravesar unha ampla, húmida e verdescente pradaría, cos pés completamente empapados, cos pantalóns arremangados até os xeonllos. Aquel día chovera moito, e os campos chairegos ficaban asolagados. 
Achegámonos até aquela ponte e agardamos baixo das árbores a que parase de chover. Estabamos ante a pequena pero histórica Pontella de Duarría. Esta ponte foi erixida en cachotería de lousa, posúe somentes un arco de medio punto e conserva unha calzada empedrada. Esta fermosa ponte sitúase sobre do leito do Río Vello. O certo é que aínda se descoñece con exactitude a época na que foi erixida, e aínda a pesares de ser coñecida como unha ponte romana, moitos estudosos sosteñen que é medieval. Crese que por esta parroquia de Duarría debeu pasar unha antiga vía romana, empregada posteriormente na época medieval, que supostamente uniría Lugo con Mondoñedo e cruzaría verticalmente as terras do Concello de Castro de Rei. Crese que esta ponte de Duarría puido formar parte deste antigo camiño, mais non se sabe con certeza. Moi preto desta ponte atópase tamén o castro de Duarría, no cal sairían á lus abondosos restos romanos. A ponte e a súa contorna foron recentemente rehabilitados. Deixamos tras de nós estoutro pequeno e histórico recuncho chairego, este vieiro xeitoso e garrido, esta terra chán e verdescente de “pontellas de laxe sobre os ríos”.

Ás portas do Mosteiro de Santa María de Oseira


“PoI-as augustas bóvedas d' un craustro
d' o Mosteiro d' Oseira, pensatible,
co-as mans en cruz e co-a cogula posta,
o Abade don Sesnando paseaba
abismado cicáes d' o infinito
n-os fondos e subrimes pensamentos,
que son d' os sábeos a perpétua Ioita,
cando n-a torre d' o relós vibrantes,
graves soando e con pousar soléne,
unha tras outra, sete bateladas
repercutiron n-as sombrisas bóvedas
con ecos malencónicos”. 
Valentín Lamas Carvajal, Saudades gallegas

Aló polo mes de maio do presente ano, namentres coñecía algúns dos máis feiticeiros recunchos que se perden pola Provincia de Ourense acompañado polos meus amigos cascarilleiros Adrián Hernanz, Facun Adrián Fariña, decidimos facer unha breve parada nunha das parroquias máis célebres da vila panadeira de San Cristovo de Cea para coñecer un dos máis históricos e coñecidos mosteiros galegos e dar boa conta dos seus inigualábeis produtos. Estamos a falar do Mosteiro de Santa María a Real de Oseira. Uns días antes, o meu gran amigo Antón da Sobreira, contárame que neste mosteiro elaborábase un licor único nesta nosa terra galaica; o Eucaliptine, licor de eucalipto. Antón díxome que este licor era moi saboroso e man de santo para as catarreiras e dores de gorxa. Críallo ben, as follas do eucalipto abren as fosas nasais e despexan o moco. A pesares de que nunca maxinei beber o celme do eucalipto, o certo é que tiña moitísimas ganas de probar este licor. Así foi como nos achegamos até Oseira, até un dos meirandes mosteiros deste noso país.


Hai quen di que deste mosteiro saíu a receita do senlleiro Pan de Cea. Crese tamén que é o primeiro lugar do interior onde se comezaría a conservar o polbo que traían dende a costa, secándoo, e onde nacería a receita e o segredo deste manxar que dende aquel entón e até os nosos días, non pode faltar en ningunha feira galega. Chegamos a Oseira unha mañá solleira e calorosa. Nada máis chegar, sorprendéronnos para ben os fermosos xardíns do mosteiro, ateigados de rosas, caraveis, hortensias  e flores de infindas cores que semellaran abrir de véspera, que semellaban saudar por vez primeira á súa única e finita primavera. 

Estabamos ante as portas mesmas do Mosteiro de Santa María a Real de Oseira, escoitando as taciturnas badaladas que cuspían as horas e vomitaban o paso do tempo, coma un réquiem de minutos e segundos xa finados. Para a nosa sorpresa, as portas do mosteiro estaban pechadas ó público, polo que tivemos que conformarnos con contemplar a grandeza deste mosteiro dende fóra e coñecer as súas entrañas noutra ocasión. 

A historia deste mosteiro comezaría aló polo ano 1137, momento no que unha pequena comunidade monástica se refuxia nestas terras ourensás para vivir en soidade i en harmonía; inmersos na súa fe. Estes integraríanse na orde do Císter pouco tempo despois, no 1141. Nese mesmo ano chegaría a Oseira un grupo de monxes franceses enviados por San Bernardo. O que nun principio era un pequeno e modesto edificio, co tempo iríase ampliando a medida que os monxes ían atesourando doazóns, principalmente por mediación do rei Afonso VI. Chegaron a ter tal riqueza que as súas posesións chegaban até o Couto de Marín e até Zamora. Nembargantes, no ano 1552, o mosteiro sufriría un importante incendio que arrasaría por completo tódalas dependencias, reducíndoas as cinzas. Aló polo ano 1835, a desamortización de Mendizábal asestaríalle o derradeiro golpe e obrigaría ós monxes a saíren do mosteiro. O Mosteiro de Santa María a Real quedaría totalmente abandonado e remataría por ser espoliado, ata que no 1929, os monxes retornan a Oseira e comezan a reconstrución do edificio. 


O templo monástico, de planta de crus latina, posúe un estilo románico oxival e foi erixido entrámbolos séculos XII e XIII. Durante o século XVII solaparíaselle unha fachada de estilo barroco. É unha das meirandes obras mestras da Orde Cisterciense na península ibérica. Foi unha auténtica mágoa non poder coñecer as entrañas deste maxestoso e senlleiro mosteiro ourensán. Denantes de liscar, achegámonos até unha das pequenas tabernas que fican ó carón deste mosteiro, co fin de saber se alí venderían algunha botelliña daquel licor de eucalipto do que tanto me ten falado o meu amigo Antón. Atendeunos unha anciá e a súa neta. Dixéronnos que tiñan o Eucaliptine á venda na súa taberna porque os monxes andaban ó seu e pechábanse moi pronto. Foi toda unha sorte para nós poder liscar de Oseira cunhas botellas de licor de eucalipto e cuns tarros de escurísima mel das abelliñas de Oseira. A mel mercámola na taberna pero tamén era dos monxes. Liscamos de Oseira saboreando moderadamente o famoso “Eucaliptine Ambar” e lendo na súa etiqueta o seguinte:

“Elaborado por los monjes de Santa María de Oseira según una antigua fórmula y combinación con hojas de tres especies de eucaliptus -biminalis, tasmania y rostrata- y otras plantas medicinales. El resultado, un afamado licor de gusto agradabilísimo, fruto del infatigable trabajo de los monjes”