venres, 19 de setembro de 2008

Onde non agoniza a Historia: Mondoñedo


"Validos de treidores
a noite da Frouseira
á patria escravizaron
uns reises de Castela.
Comestas polo tempo,
xa afloxan as cadeas…
Irmáns asoballados
de xentes extranxeiras,
ergámo-la bandeira azul e branca!
e ó pé da enseña da nazón galega
cantémo-lo dereito a libertar a Terra!"

Ramón Cabanillas

Antiga capital de provincia galega, Conxunto Histórico-Artístico, catedral declarada Monumento Nacional e punto importante de peregrinación. Mondoñedo naceu con arte, tradición e traballo, pero a súa historia fala de tempos mellores. Tempos nos que unha Catedral de Mondoñedo, construida no século XIII i eternamente afincada na ollada de Don Álvaro Cunqueiro, tiña máis poder e soberanía. As lousas e ameas escorregaron coma auga de borraxeiras os tempos de Pascual Veiga, creador musical do hino galego dende o seu desterro na Habana. Esta antiga capital acolleu, ademais, a voz e letras de escritores como Manuel Leiras Pulpeiro ou Antonio Noriega Varela, ou o creador de Merlín e Familia e xa nomeado, Cunqueiro. Herdanza britona, castros, dolmes, petroglifos… e a misteriosa Cova do Rei Cintolo, en Supena, da cal contan que ten varios quilómetros de lonxitude.

A historia recende a Castela, traizón, Castelo da Frouxeira e á decapitación de Pardo de Cela. A día de hoxe Mondoñedo semella estar sumida en tempos de calma. O concello está formado por quince parroquias, e a vila ten case cinco mil veciños. Un dos que aínda perviven na lembranza desta terra é Carlos Folgueira, coñecido coma O Rei das Tartas. Foi reposteiro e a súa Tarta de Mondoñedo a bo seguro pasará a formar parte da sempre viva arte desta terra. A nosa visita estivo chea de recordos á xente que nunca ficará no esquecemento, no mesmo que non ficaron as letras nin o son nin, por suposto, as tartas. ¡Longo porvir a Mondoñedo!

Mondoñedo, foi ademáis, berce musical do recoñecido grupo Fuxan os Ventos. Acadaron o Primeiro Premio do II Festival musical de As San Lucas de Mondoñedo co tema Fuxan os Ventos, e por aquela facíanse chamar Folk72.

venres, 12 de setembro de 2008

A María do Monteiro, Vilamor do Courel


"O desacougo da soidade era aquela humidade que lle encortizaba as carnes, que lle aterecía as mans e o sangue e a memoria"
Francisco X. Fernández Naval, A Soidade era o frío

Agoniza o estío e o outono comeza a gañala loita do monótono paso estacional. Como cada outono, comezan as chuvias e o frío. Trónzanse as polas en rachóns para alentar as lareiras das aldeas do chan Galego. No lugar de Vilamor, na mesma Serra do Courel, comezarán a caer as primeiras castañas dos seus xigantescos e centenarios castiñeiros. A única vez que visitei este lugar, chamoume moito a atención mentres percorría a aldea, a inmensidade de casas orfas que a conformaban, refuxios de familias que matou a emigración dos máis novos ás cidades. Os vellos que se resisten a fuxir, como María do Monteiro ou o seu irmán Manolo “O Famoso”, láianse da cada vez máis evidente soidade. A aldea ten o dobre de casas que habitantes e, a aplastadora maioría son anciáns que cada tarde comparten conversas sentados de fronte ao sol na pequena e empedrada praza de Vilamor, a cal semella ficar na lembranza de tempos mellores. Olvido e soidade ou, como dirían os de Fuxan os Ventos; “Fame, soidade e bágoas”. Baixaba enérxica María do Monteiro de volta da horta e pola estreita corredoira, cunha brazada de verdura e unha vara de madeira na man.


A conversa naceu pola inocente curiosidade da veciña e morreu logo de mercarlle un tarro de escura mel das ben mantidas abellas da serra. Durante a conversa falounos da soidade que están a vivir e do inmenso deterioro que sofren as vivendas das aldeas da contorna; “Aquí solo quedamos os vellos, este é o Caurel Cruel”. Ensinounos o fogar onde nacera, unha casa de tres plantas con tres balconadas de madeira e co teito medio desplomado. As fiestras carecían de cristais e ficaban inundadas baixo o incesante camiño das hedras. Logo ensinounos outra, a da foto, que tamén quedara deshabitada. A familia de María emigrou e o resto foron morrendo. Vive co seu irmán Manolo e adícanse ó gando e a labrar as terras, así como a vender as súas castañas e o seu mel. Teñen unhas seis vacas, neste caso, as mesmas vacas das que falou Castelao, coa mesma riqueza e traballo que supoñen. Os invernos son duros nas cidades e nas vilas, pero nas saias dos Ancares e do Courel, os invernos poden ser verdadeiramente complexos para a comunicación, cortes de accesos por desprendementos, xeo, neve, imposibilitando a labor do campo e dos animais. A vida eiquí non semella sinxela, mais é ben desconcertante a ledicia que mostran e a sinxeleza e humildade coa que nos recibiron as súas xentes. Boa sorte aos veciños que se resisten a caer no esquecemento de Vilamor.

xoves, 4 de setembro de 2008

Separados polo mesmo Mar


"Ladrón, a vixiar nas penedías,
nas pardas lombas dos adustos cabos,
no fervente balbor das ardentías,
nas mouras furnas, nos rochedos bravos.

No brancore dos seixos dos coídos,
no morno abrigo das arnelas fondas...
só puiden apañar estes louridos
centileos nas ondas"

Gonzalo López Abente

Se na anterior entrada falei do Porto e Mar de Fisterra, teño a obriga de expoñer as outras dúas xoias da Costa da Morte: A Barca (Muxía) e o Vilán (Camariñas, e do cal xa teño falado en entradas anteriores). Estes dous fermosos lugares, xunto con Fisterra, e quizais Carnota, son os lugares máis visitados da Costa da Morte. O mar significou dende sempre o sustento e a propia vida para as familias que habitaron ao longo do tempo fronte ao mar máis bravo do país Galego. O mesmo mar que aportaba ese desexado sustento, foi a orixe tamén de enemistades e roces que semellan perdurar entre estas dúas vilas veciñas. Os de Muxía son Os Corvos e os de Camariñas, Carneiros. Seguramente, estas ancestrais contendas ensinan os anos de loita e vella labor mariñeira. É todo un espectáculo ver este mar de conflitos a calquera hora do día e calquera día do ano. A indómita e incesante forza do mar e a ferocidade do vento son os distintivos indiscutibles da comarca, e estas vilas portan a esencia do que se debe entender por Costa da Morte.

A simbólica Barca, séculos enteiros ollando de fite ó mar; O Vilán, loita eterna e testemuña presencial dunha inmensidade de mortes e naufraxios. Dúas vilas, separadas polo mesmo e contraditorio mar. Cabe destacar que este foi o mesmo mar no que o Serpent naufragou, polo tanto é importante visitar O cemiterio dos ingleses, preto do Vilán, e no cal se rememora este cruel e triste naufraxio. No Vilán pódese ver unha factoría de peixe e un parque eólico que comparten os recursos naturais do vento e o mar. O que é desconcertante é que semella máis doado crear factorías de peixe,(últimamente moi comúns na Costa da Morte, como no caso de Lires, Lira, e incluso se chegou a falar de Camelle, onde os veciños organizaron varias manifestacións en contra da proposta de instalar unha piscifactoría na Xandriña) que fomentar a pesca e adecentar a situación dos mariñeiros de baixura, nos que non existen soldos estables. Olvidamos aos eternos fillos de mariñeiros que non esquecen o labor que herdaron.