domingo, 15 de abril de 2018

O mosteiro beneditino de San Antolín de Toques


“Meu santo San Antonio
Dáime un homiño
Anqu' ó tamaño teña
D' un gran de millo.

Dáimo, meu santo,
Anqu' os pés teña coxos,
Mancos os brazos.

Un-ha muller sin home...
Santo bendito!
E corpiño sin alma,
Festa sin trigo”
Rosalía de Castro, Cantares gallegos

San Antolín é un pequeno santuario prerrománico localizado nun fascinante e paradisíaco recuncho da parroquia de Santa María da Capela, no concello coruñés de Toques. Na súa orixe, aló polo século X, esta sacra e anterga construción sería erixida ca fin de albergar unha pequena comunidade monástica da Orde Beneditina. O primeiro documento que proba a súa antigüidade data do ano 1067, e nel testemúñase unha doazón para o mosteiro efectuada polo Rei García de Galicia. Co paso dos anos, e trala reforma que acometerían os Reis Católicos nas dependencias monacais, a vella abadía de San Antolín de Toques quedaría anexionada como priorado ó mosteiro compostelán de San Martiño Pinario, a quen serían consecuentemente entregados os 73 lugares que conformaban o seu extenso territorio, así como os dereitos de nomear xuíz e recibir a vasalaxe e os trabucos dos habitantes dos seus coutos xurisdicionais. 


Despois desta anexión, a comunidade monástica de San Antolín iría minguando considerablemente ata que somentes quedaría á fronte da freguesía un prior que dependía do abade de San Martiño Pinario, e que dispuña á súa vez de dous ou tres monxes para administrar os bens e riquezas do priorado. Trala marcha definitiva dos beneditinos coa desamortización, o mosteiro quedaría abandonado, chegando a albergar no ano 1843, unha factoría de arame que aproveitaría as dependencias monacais e os terreos lindeiros para levar a cabo a súa actividade. Daquel mosteiro beneditino, somentes se conserva hoxe en día o templo, que consta dunha única nave con teitume a dúas augas cuberta de tella do país, e unha ábsida de planta rectangular con bóveda de canón peraltado. Agás a fachada e a parte dianteira da nave, que serían posteriormente reedificadas, o resto da construción é de estilo prerrománico, conservando boa parte da súa traza máis primitiva. 


Nun dos seus muros meridionais ábrese unha porta de sinxelo arco semicircular que descansa sobre chapiteis carentes de ábaco e colariño, e sobre dela, dúas fiestras abucinadas semicirculares, con arco de medio punto, e unha seteira. A outra porta do templo, a principal, froito das sucesivas reconstrucións no edificio, sería substituída pola actual; moito máis sobria e moderna. Chama a atención a disposición e composición dos seus muros, con aparello moi frecuente nas sacras construcións do século X, e a cornixa do testeiro da ábsida, ornamentada con dentes de serra de ladrillo e rosetas que lembran as influencias visigóticas. O santuario de San Antolín de Toques sería declarado Ben de Interese Cultural o 10 de xuño do 1984, e trinta anos despois, ó longo do 2014, acometeríanse os traballos de restauración das pinturas murais que, dende o século XV, engalanan e tinguen de cor as escuras entrañas deste templo. 


Agora xa non se escoitan misas nin cantos corais, nin repican os sinos das campás neste sacro e afastado universo, somentes o rumor das augas que descenden pola carricova, o chío dos merlos e o piar das pombas, adoitan perturbar este voto de silencio. 

Torre de Miraz, berce da estirpe dos Saavedra


“Se un día eu for estatua,
seareiros do soño, tolos, tolas,
regresade por min dende a tolemia,
berrade que reviva,
que eu son tola de atar e que o sabedes.

Mais se a pedra non cede,
se por ser xorda e cega non me volve,
se as poutas da cordura non me ceiban,
rompédeme, quebrádeme,
facédeme area no muíño,
levantade unha torre
para pracer do vento”
Marica Campo, Loor de tolemia e desprezo de cordura

Aló polos silenciosos i enchoupados eidos de Friol, ós mesmos pés da solitaria e fronteiriza Serra do Careón, agóchase unha antiga fortaleza que semella esquecida entre a néboa do tempo. Apenas quedan xa lembranzas dos seus señores e lexítimos herdeiros, finaron as súas lendas nas cinzas das lareiras apagadas, fuxiron silandeiras co derradeiro adeus dos nosos vellos. Apenas se escoita xa falar da anterga fortaleza dos Saavedra, nin da ameada e impoñente Torre de Miraz. Somentes unha traballada laxe de pedra, que aínda pendura dos muros desta torre, recorda o dominio e as proezas dos seus antigos moradores; a mestura das estirpes dos Taboada, dos Saavedra, dos Ulloa e dos Ribadeneira.


A dos Saavedra, localizada na parroquia friolesa de Santiago de Miraz, é a Torre da Homenaxe, e o único que queda, daquela fortaleza medieval pertencente, na súa orixe, á estirpe dos Saavedra, pero que aló polo século XV pasaría a mans da todopoderosa Casa dos Andrade, mais non por moito tempo. A Fortaleza de Miraz sería devolta, por herdanzas familiares, a Fernán Ares de Saavedra, o que fora cercado na Torre da Caldaloba xunto á súa muller Constanza de Castro, filla do Mariscal Pardo de Cela. Contan que tralo asedio na Caldaloba, Diego López de Haro, gobernador dos Reis Católicos, confiscaríalle a Fernán a Fortaleza de Miraz. Nembargantes, os bens confiscados serían posteriormente devoltos ós seus fillos; Constanza e Alonso López de Saavedra. 


A torre presenta unha planta cuadrangular de nove metros de cada lado, e uns doce de altura, e fica coroada por graníticas ameas que semellan afiadas como agullas. Ao seu carón sitúase o rexo e sobrio pazo, erixido en perpiaño granítico no século XVIII e habitado até os nosos días. Contan que as entrañas da Torre da Homenaxe desta antiga fortaleza, son agora o bastión e refuxio dos arquivos familiares; son os muros que protexen o pouco que queda da súa esquecida e silenciada historia. 

domingo, 8 de abril de 2018

Romaxe á Ermida da Nosa Señora do Faro


“Foi eu, madr', en romaría
a Faro con meu amigo
e venho del namorada
por quanto falou comigo,
      ca mi jurou que morría
      por mí, tal ben mi quería!

Leda venho da ermida
e desta vez leda serei,
ca falei con meu amigo,
que sempre muito desejei,
      ca mi jurou que morría
      por mí, tal ben mi quería!

Du m'eu vi con meu amigo
vin leda, se Deus mi perdón,
ca nunca lhi cuid'a mentir,
por quanto m'el diss'entón,
     ca mi jurou que morría
     por mí, tal ben mi quería”
Xohán de Requeixo, Cantigas de amigo

Hai un lugar, un sacro i elevado monte, dende o que é posible albiscar no horizonte as catro provincias galegas. Hai unha cima, unha vértebra calcaria entre as costelas louseiras e graníticas do noso espiñazo xeodésico, na que é posible escoitar as máis ledas i eternas cantigas de romarías e amigos namoradeiros. Hai unha ermida, un santuario sobre das nebras matutinas, onde se reflicten as vívidas luces dos albores e o ensanguentado fulgor crepuscular de cada día. Hai un estratéxico faro de terra, un facho de neves, breixos e mámoas, de insomnes torreiros cabalares que vixían dende as altas brañas, a epiderme húmida e verdescente da Galiza; os puntos cardinais da nosa xeografía. 


No alto do xélido e impoñente Monte do Faro, o estratéxico aranguelo e o eixo raiano sobre do que se estenden as acedas e vizosas terras deste noso país, dende as luzadas da nosa historia, os azos da fe e as chagas da piedade trazarían camiños de adoración, entrega e misericordia cara a ermida da Nosa Señora do Faro. Boa proba destas históricas romarías son as amigábeis cantigas que a remates do século XIII comporía o trobador Xohán de Requeixo. A ermida que hoxe en día segue mantendo con vida estas romaxes foi erixida no século XVIII, despois de que o bispo Felipe Peláez ordenase derrubar o templo anterior, erixido no ano 1632. Cada ano, a finais do estío, celébranse as populares e sobranceiras romarías en honor á Virxe do Faro.


Dende este facho sacro e montañoso, dende esta fronteira natural que se erixe a escasos 1.200 metros de altitude entre o concello pontevedrés de Rodeiro e o lugués de Chantada, poden divisarse as catro provincias galegas. Dende este inexpugnábel faro, compás de telúricas e magnéticas pegadas, mercurio de estíos e invernías, catavento de vendavais e de nortadas, os astros alumean os catro puntos cardinais da nosa terra co resplandor da neve do inverno e as cálidas raiolas do verán. Este faro é tamén a luz e a fonte, a esperanza e a fe, dos máis devotos e temerosos romeiros. Semella tamén un escenario perfecto para dar renda solta ós sentimentos e deixarse namorar.


Coido que algún día volverei, para ser trobador en romaría, torreiro cabalar á noite, raiola de verán ó día, e procurar nos brañas desta elevada ermida aquel amor “que sempre muito desejei”.