venres, 20 de decembro de 2013

Mil anos xuntos, a capela e o ciprés


“As voces ausentes.
A silueta dos paxaros deslizándose 
sobre o espello do estanque.
A sombra do ciprés.
O instante
vacia de luz a tarde”.
Cesáreo Sánchez, A escrita do silencio

Fai uns cantos anos, un amigo faloume dunha  minúscula capela prerrománica que ficaba moi preto do Mosteiro de Samos e que conservaba, a rentes dos seus muros, un ciprés xigantesco de máis de mil anos. Nunha das miñas últimas visitas ó interior da Provincia de Lugo, tiven ocasión de visitar algún que outro fermoso recuncho na verdescente Comarca de Sarria. Logo de visitar a próspera capital desta comarca, a Sarria dos ebanistas e carpinteiros, e coñecer a histórica Torre do Batallón, non dubidei en coller rumbo a Samos para voltar ó seu mosteiro e procurar  a capela do milenario ciprés. Unha bretemosa mañá de outono, desprazámonos ata a fértil e histórica terra de Samos para coñecer, amais do seu mosteiro, a enorme beleza paisaxística destas terras, as súas montañas e os seus vales, as súas fragas e carballeiras, os seus soutos centenarios e a maxia que se respira en cada recanto, en cada río, en cada ponte, en cada vieiro i en cada capela. Denantes de detérmonos a visitar o Mosteiro de San Xiao, os nosos pasos decidiron procurar aquela pequena capela e aquel ciprés milenario. 


Ó pouco de deixar atrás o mosteiro, a carón do leito do Río Oribio, puidemos avistar a vella capela nunha campiña arrodeada de árbores centenarias. Ó seu carón, ollamos o tronco dun xigantesco ciprés que semellaba chegar ó ceo. Achegámonos á capela para comprobar o pouco espazo que a separa deste ciprés. Fica a rentes mesmo dos escuros muros do templo. Tanto a árbore como a capela medraron xuntos e xuntos sobreviven dende fai máis de mil anos. A Capela de San Salvador, ou do Ciprés, é de estilo mozárabe e foi construída en cachotería de lousa, tan presente nestas terras, entrámbolos séculos IX e X. Consta de dous corpos de planta lixeiramente trapezoidal. A súa cuberta, a dúas augas, tamén é de lousa. Esta pequena capela é o resto máis antigo que atesoura o actual Mosteiro de San Xiao, e hai quen sostén que tanto pola súa situación, a carón do río e a escasos cen metros do cenobio, como pola súa antigüidade; puido ser o lugar onde ficaría o primeiro mosteiro, a ermida iniciática do actual Mosteiro de Samos. Hai quen di, tamén, que puido ser unha sinxela cela monástica. Na única porta do edificio puidemos ollar un arco de ferradura tipicamente mozárabe, así como pequenas xanelas que deixan entrever a escuridade do seu interior. Aínda que non os puidemos ver, nas entrañas deste pequeno edificio agóchanse uns valiosos frescos de influencia astur que datan do século X. Polo que parece, estes frescos semellan representar todo tipo de decoracións florais, cruces e portadas.


Logo da construción de San Xiao, a vella capela do Ciprés foi un oratorio para os monxes, e co paso do tempo quedou abandonada. Hai quen mesmo di que incluso chegou a ser unha especie de alpendre para gardar os apeiros das angueiras do campo. As impresionantes dimensións do ciprés, duns 27 metros de altitude e máis de tres de perímetro, sorprenden, sobre todo  se o comparabamos coas reducidas dimensións da capela. Ninguén sabe quen puido plantar este ciprés a carón desta capela. Semella como se o destino os quixese unir por sempre, mesturando milenaria i extraordinariamente a natureza, a fe e a arte, neste recanto a carón do leito do Oribio, nas fértiles e históricas terras de Samos. Este ciprés milenario foi declarado Monumento Nacional aló polo 1944 i está catalogado entre as 50 árbores máis notables da Península Ibérica. Chamoume moito a atención unha especie de lona que cubría parte do tronco. Polo que parece, púxoselle logo de que fose danado por un raio, mais tamén hai quen di que a ferida puido ser ocasionada no 1926 polo lume co que se pretendía eliminar un panal de abellas. O único que parece certo é que o parche púxose co obxectivo de protexer o tronco para unha maior rexeneración da zona danada. 


Logo de ollar todas e cada unha das perspectivas deste histórico i esquecido templo, decidimos retomar o camiño que nos trouxo até eiquí para coñecer agora o impresionante mosteiro que recibe cada día centos de peregrinos que se achegan a Santiago de Compostela a través do Camiño Francés. Imos camiño de San Xiao, camiño do gran soño dos abades de San Salvador, agardando que o dano causado no tronco do vello ciprés quede sementes nunha ferida de guerra propia dunha vida milenaria. 

martes, 17 de decembro de 2013

Na Torre de Castroverde agardamos a alborada


“A mañá cedo acorda. De Castroverde parto ao encontro das palavras
onde a memória nega-se ensimesmada tras unha nube. 
Escoito voces antigas lonxanas no Castelo dos Saloucos, como crer
ainda. 
O vento matinal, sen repouso e mudanza xeme a sua voz converte-se 
no limite do inverno. Na sua calidez, o ceo azul”. 
Cesáreo Sánchez, A escrita do silencio

Nunha das nosas últimas viaxes ó corazón da Provincia de Lugo, tivemos a sorte de coñecer unha gran mostra de torres e fortalezas medievais que aínda seguen en pé para testemuñar a súa propia historia, e por extensión, tamén a do noso País.  Moitas delas, como as de Vilalba, Monforte, a Candaira ou San Paio de Narla, foron restauradas e nos nosos días albergan hoteis e museos, namentres  outras, como a da Caldaloba, fican ocas e derrubadas. Desta volta decidimos procurar outra antiga torre luguesa que, a pesares de ser todo un símbolo para o seu pobo, fica aínda nun estado de total abandono. Viaxamos cara a Comarca de Lugo para coñecer de preto unha histórica torre que precisa, con urxencia, ser restaurada e posta en valor como se merece. Trátase da coñecida Torre de Castroverde. Somentes tiven a sorte de pisar este concello dúas veces na miña curta vida. A primeira, cando fotografei as ruínas deste impresionante monumento, e a segunda, cando percorrín os máxicos vieiros do Camiño Primitivo que me levarían até Compostela. Nesta segunda visita tiven o honor de coñecer tamén outro dos santuarios máis coñecidos por estas terras; Santa María de Vilabade. En ámbalas dúas ocasións puiden observar o bo ambiente que se respira nesta vila de escasos 3.000 habitantes, a amabilidade e cortesía das súas xentes. Denantes de comezar a camiñar o Primitivo, emprendín unha curta viaxe que me levaría a percorrer unha boa parte das comarcas e concellos do interior da Provincia de Lugo. Visitamos as comarcas da Terra Chá, A Ulloa, Lugo, Sarria, Terra de Lemos e Chantada. 


Lembro que debiamos apresurarnos e madrugar, xa que tiñabamos previsto visitar unha morea de singulares recunchos e monumentos, e somentes dispuñabamos dunha curta fin de semana outonal. O primeiro sería este, a histórica Torre de Castroverde. Saímos de Compostela moi cedo, sobre das seis da mañá. Denantes das oito estabamos xa en Castroverde, e aínda non amencera. Agardamos a lus clara da alborada, cun día xa de por si bretemoso, na taberna máis madrugadora do pobo. Estabamos aterecidos de frío e aínda medio adurmiñados. Aínda non amencera de todo, mais logo duns cafés, decidimos saír do bar e achegarnos á torre, a escasos metros da estrada principal do pobo. De camiño, atravesamos unhas cantas casas desexando que ningún furioso cadeliño saíse de antr’a mesta escuridade e perturbase aquel silencio tremebundo.  Apresuramos o paso e logo dunha curta e lixeira ascensión comezamos a ver os muros e xanelas da histórica Torre de Castroverde. Namentres amencía fomos ollando unha gran cantidade de detalles que gardan estes, agora ocos muros, ateigados de historias e batallas doutrora. Sorprendeunos achar un pequeno grupo de morcegos que entraban e saían dunha das pequenas e fermosas xanelas da torre, e mesmo se arremuiñaban sobre das nosas cacholas namentres contemplabamos as ruínas deste monumento. A historia da Torre de Castroverde semella comezar entrámbolos séculos XIV e XV, cando sobre do antigo castro que dá nome a este pobo, os Condes de Lemos comezaron a erixir a primitiva fortaleza. Algunhas reformas posteriores puideron ser obra de Sancho Sánchez de Ulloa, Conde de Monterrei a finais do século XV. Segundo parece, primeiro pertenceu á estirpe dos Osorio, e séculos despois pasou a mans dos Condes de Altamira, donos doutras moitas importantes construcións galegas como a das Torres de Altamira ou o Castelo de Vimianzo.


Contan que constaba de varias torres unidas entre si por rexos e fortes muros que protexían o patio da honra e chegaban a converxer coa torre da homenaxe, a que hoxe se conserva, dunhas dimensións aproximadas de 10 por 12 metros de ancho e uns vinte de altura. Tamén se pode ver unha pequena parte dos muros, pois nos nosos días fican maioritariamente soterrados. Ollamos tamén parte das ameas no alto da torre, as que aínda resisten. Nas súas catro caras, e segundo ía abrindo o día,  fomos observando a cantidade de detalles que aínda se conservan a pesares dos séculos, das inclemencias e do abandono. A xanela pola cal saían os morcegos conservaba un lintel semicircular, onde puidemos achar un gravado que semellaba un cabaleiro da época. Nembargantes, a xanela que máis chamou a nosa atención era moito máis pequena, conservaba un arco sobre do que se podía ollar un escudo nobiliario. Hai quen mesmo di que se conserva a silueta dun gaiteiro, mais nós non demos con el. Nos nosos días, este histórico monumento que tanto representa e tanta importancia ten para o seu pobo, non é do pobo. Ó parecer, estoutra torre, ó igual que tantas do noso País, fica baixo a tutela privada dun particular. De aí, comprendemos, debe vir o estado de total abandono que acabaramos de presenciar. É unha mágoa que fortalezas como Meirás, Pambre, ou Castroverde, fiquen aínda tan afastadas do pobo, tan lonxe dos descendentes dos que as ergueron e sufriron os abusos dos señores. Comezaba a alborexar namentres liscabamos de Castroverde, e fixémolo desexando que a vella Torre da homenaxe abandonase as estirpes nobiliarias e comezase unha nova alborada histórica baixo a tutela do seu pobo!

mércores, 11 de decembro de 2013

A Pedra que Fala deixounos enmudecidos


—Ai, meu amigo,
anda o vento rifando conmigo.
—Ai, miña amada,
non é o vento, que eu son quén che fala.
—Ai, meu amor,
anda a i-auga a cantarme arredor.
—Ai, miña amante,
¿cómo coidas que a i-auga che cante?
Xosé María Álvarez Blázquez, Poemas de ti e de min

Canta historia adormece antr’os toxos e silveiras do noso País. Cantas xoias e tesouros, esquecidos e silenciosos, se agochan aínda baixo os húmidos mantos de musgo e tralos liques celestes que cobren as graníticas laxes. Seguimos na procura deses antigos sinais tatuados en frías pedras que acougan baixo a sombra dos montes da contorna de Compostela. Coma irremediablemente fixeramos en anteriores ocasións, cando visitaramos os petróglifos de Correxíns, O Pedroso ou O Castriño de Conxo, decidimos botar man do valioso tríptico “Compostela gravada na pedra, os petróglifos milenários que arrodeam a capital da Galiza”, elaborado integramente pola asociación compostelá A Gentalha do Pichel. Somentes eles foron quen de poñer en valor estas xoias milenarias esquecidas dende a noite dos séculos, os únicos que tiveron a ben sinalizalas para o gozo de tantos que, coma min, amamos e temos o dereito a coñecer a nosa propia historia. Semella incrible que moitas destas pedras traballadas polos nosos máis primitivos devanceiros fiquen aínda arrodeadas de toxos e silveiras, sen paneis informativos e ata sen catalogar; esquecidas por todos nós. Desta volta quixemos procurar un dos petróglifos composteláns máis singulares, tanto polas súas características como polo seu nome; A Pedra que fala. Trátase dun fascinante conxunto de gravados da Idade do Bronce que fican no lugar de Vilar do Rei, na parroquia compostelá de San Xoán de Fecha.


Saímos de Santiago polo barrio de Vista Alegre, seguindo ó detalle as indicacións do tríptico, e collemos rumbo a Portomouro.  Uns escasos oito quilómetros despois de deixar atrás o núcleo da cidade, a carón dunha perigosa curva, puidemos ollar un sinal que nos indicaba que debiamos desviarnos á dereita para chegar a Vilar do Rei. Así fixemos, e logo de atravesar unha longa estrada arrodeada de campos de labranza, ollamos á nosa esquerda un indicador que rezaba: Petroglifo. Dende logo, foi unha sorte atopalo, pola contra teríamos seguido de fronte. Logo de desviarnos á esquerda, por onde nos indicaba o sinal, e denantes de chegar ó lugar de Vilar do Rei, internámonos á dereita por un camiño asfaltado. Segundo as indicacións do tríptico, o petróglifo ficaría a uns trescentos metros, nun petouto arrodeado polos eucaliptos; e o certo é que non tardamos en atopalo. Internámonos no eucaliptal e ó pouco xa puidemos ollar un afloramento rochoso de grandes proporcións. Todo semellaba indicar que a nosa xoia ficaba naquel enorme e misterioso petouto. Decidimos achegarnos ó mesmo para comprobar se estabamos no certo, se estabamos a piques de coñecer outra xoia milenaria, outra descoñecida mostra da arte rupestre galega na contorna da súa capital.


Logo de atravesar uns cantos eucaliptos, puidemos contemplar nunha pronunciada e vertical laxe granítica, os sucos dunha Pedra que Fala que nos deixou enmudecidos. O sol do serán foinos ensinando os milenarios segredos que agochan estas pedras, este xigantesco e sacro outeiro de pedra. O primeiro que observamos foi un conxunto conformado por tres motivos circulares unidos entre si por sucos rectos. Cada unha destas auréolas, como na meirande parte destas primitivas xeometrías circulares, conserva aneis concéntricos e cazoliña central. Tamén puidemos ollar, espalladas pola laxe, multitude de cazoliñas unidas entre si por sucos rectilíneos, así como algunha que outra xeometría circular simple. Sorprendeunos a cantidade de trazos, coviñas e sucos rectos que se deixaban entrever, tan diferentes todos eles entre si. A duras penas podiamos ascender aquela laxe, precisabamos desprazarnos a catro patas, e a cada paso, iamos achando novos gravados. O tríptico da Gentalha detalla outros moitos motivos que nós non puidemos atopar. Contan que se acharon oito motivos circulares concéntricos simples con distinto número de aneis pero todos con cazoleta central. Ademais, puideron atoparse multitude de motivos cruciformes, ferraduras e mesmo dúas pías. Logo de contemplar aquela vertical laxe, decidimos ascender até o cumio daquel pétreo outeiro.


Ollamos as estrañas formacións rochosas, cheas de fendas e covas. Grazas a un plano do tríptico puidemos achar tamén, nunha pequena pedra do cumio, motivos cruciformes, trazos rectos espallados e diminutas cazoliñas. Este lugar está cheo de sucos de múltiples formas, mais os trazos duns distan moito dos outros. Sorprende que algúns gravados conserven sucos máis ben anchos, curvos e dinámicos, namentres que noutros aparezan trazos máis finos, perfilados e rectos, máis estáticos e precisos. Tamén chamou a nosa atención a diversidade de motivos i elementos que se deixan ver en diferentes puntos do petouto, e non somentes na laxe vertical. Puidemos ollar cazoliñas de variados tamaños, unhas no centro de auréolas de aneis concéntricos e outras soltas ou mesmo unidas mediante un suco recto. Quen sabe cantos artistas puideron confluír nestas rochas, quen sabe cantas xeracións puideron deixar aquí a súa pegada. Quen sabe se algúns fican inacabados, ou se foron rabuñados con distintos elementos. Semella un paradoxo que a Pedra que Fala nos semente tantas dúbidas, mais o certo é que estas pedras falan; se cadra ninguén chegou aínda a comprendelas. Urxe pór en valor estas xoias milenarias, urxe protexelas i estudalas; mesmo escoitalas. Liscamos de Vilar do Rei con máis dúbidas das que traiamos e os nosos pensamentos, limitados, non atoparon respostas. 

luns, 25 de novembro de 2013

A Nave, o achado milenario de Mourigade


“...e ao lonxe o mar que tanto sabe a memoria 
de nós e nunca esquence a despedida no fulgor 
dos soles: anuncio en petroglifo que labramos”
Xosé Vázquez Pintor, Poesía inédita

Continuamos o noso camiño tralas milenarias e descoñecidas mostras de arte rupestre que se perden polos montes da contorna de Compostela. Logo de coñecer os segredos que agochan as frías laxes de Correxíns, o Pedroso e o Castriño de Conxo, decidimos coller rumbo ó concello coruñés de Ames, na Comarca de Santiago, para procurar outro fabuloso petróglifo, sen moita sona nin recoñecemento, por antr'os montes que se perden no Val da Mahía. Trátase do petróglifo de A Nave, unha xoia esquecida que fica no lugar de Mourigade, na parroquia de Bugallido. Debo recoñecer que non nos resultou nada doado achar esta descoñecida mostra, xa que carece de indicadores que nos conduzan ata ela. Tentámolo durante dous días seguidos. O primeiro día estivemos moi preto del, a escasos metros, mais lembro que escurecera e tiveramos que abandonar. Ó día seguinte decidimos ir ó seguro e preguntámoslle a un veciño de Mourigade se o coñecía. O señor, moi amablemente, indicounos o camiño polo que deberiamos seguir e unhas claras referencias. 


Díxonos que ficaba á beira dun amplo camiño que nos conduciría ó monte. Denantes de que o camiño comezase a ascender, debiamos internarnos  nunha leira. A carón da mesma, e baixo a sombra duns piñeiros, acharíamos o petróglifo. Non tardariamos nin dous minutos en chegar. No valado mesmo onde rematan os sucos da branda e traballada terra da leira que nos indicara o veciño, comezarían a albiscarse os sucos traballados en dura rocha polos nosos máis antigos devanceiros. Camiñamos a rentes do terreo, procurando non botar a perder a colleita dalgún que outro veciño de Bugallido. Estabamos, á fin, moi preto de coñecer outro extraordinario petróglifo da contorna compostelá; outra gran xoia pouco coñecida. Logo de dúas intensas xornadas puidemos contemplar, arrodeado de toxos e baixo a sombra dos piñeiros, os sucos do petróglifo de A Nave. Esta marabillosa mostra de arte rupestre galega fica traballada sobre dunha pequena croa natural da propia rocha, como adaptándose á morfoloxía da mesma. 


Este gravado, herdado polos antepasados da Idade do Bronce, fica conformado por cinco auréolas concéntricas, unha gran cazoleta central e un suco recto, ou radial, que as atravesa e sobresae do conxunto por ámbolos dous extremos. A morfoloxía deste petróglifo lembrounos ó de Correxíns, nembargantes, este último ficaría atravesado por máis sucos radiais e sobre dunha superficie máis chán. A pesares de non contar con ningún tipo de indicador nin paneis informativos, o petróglifo de A Nave foi recentemente incluído no catálogo de gravados da Comarca de Santiago. E digo recentemente, porque ata non fai moito ninguén sabía da súa existencia. Ó parecer, este milenario tesouro foi achado fai cousa duns anos atrás polos veciños do lugar. Supoñemos que polos labregos que traballan esta leira, pois a laxe onde se sitúa o petróglifo semella un propicio marco natural da mesma. Ó certo é que ó pouco de ser descuberto, os veciños alertaron ás autoridades do achado e foi debidamente catalogado. Nembargantes, non se fixo nada para protexelo nin para promocionalo. Contemplamos con admiración o gravado, reparando na profundidade dos sucos, e cavilamos na importancia deste achado de Mourigade. 


Quen sabe cantos petróglifos agardarán aínda seren descubertos, cantos tesouros milenarios ficarán baixo as toxeiras, baixo os húmidos mantos de musgos, liques e follas, que cobren a cortiza dos montes galegos. Mais semella incrible que unha xoia catalogada coma esta fique aínda tan abandonada i esquecida; sen máis indicacións que as dos propios veciños. Deixamos tras de nós este tesouro legado dende os tempos máis remotos para seguir na procura das xoias históricas máis esquecidas da contorna santiaguesa, desexando que veñan tempos mellores, tanto para os petróglifos como para Compostela

martes, 19 de novembro de 2013

As doces augas do Cabo do Mundo


"E nun mesmo vagón xuntaría
á Samaritana e o Pozo de Augas Vivas,
as Taboas do Sinaí e as Boaventuranzas.
E tudo ardería coma unha Zarza Ardente
nas fogueiras da Noite lnterminabel
alcendida para purifica-lo sangue
ate o cabo do mundo".
Tomás Barros, Vieiros de Señardade

Voltamos de novo a naufragar nas máxicas ribeiras que o Miño e o Sil foron rabuñando dende tempos remotos. Desta volta desexabamos coñecer unha paraxe natural da ribeira miñota que fica ateigada de paz e natureza, un recanto arrodeado de auga, vides e socalcos. Viaxamos cara o concello lugués de O Saviñao, inmerso nas Terras de Lemos, onde a auga, mais ca un sinxelo ben, é toda a súa riqueza. Xa tiveramos ocasión de coñecer algún que outro recanto inesquecible neste xeitoso concello. É o caso da Torre da Candaira e da praia fluvial de A Cova. En Seoane, moi preto desta marabillosa praia e na mesma parroquia de A Cova, ficaría o noso novo obxectivo. Estas terras fican dende a noite dos séculos nutridas por numerosos ríos como o Pez, o Saviñao, o Barrantes, o Porriño, o Sardiñeira e, por suposto, o Miño. O curso do noso río máis senlleiro semella serpear os outeiros, convertendo estas paraxes en lugares máis fascinantes e atractivos. Desta volta, o noso procurado destino non era outro que o mítico lugar de Cabo do Mundo, un espectacular meandro do Miño semellante a unha punta de terra que penetra no mar. Mais este, nun mar de augas doces. Denantes de chegar ó miradoiro dende o cal teríamos unha fantástica panorámica de Cabo do Mundo, decidimos coñecer a igrexa monacal de San Martiño da Cova, en O Priorato. 

Igrexa monacal de San Martiño da Cova
Trátase dun templo construído entrámbolos séculos XII e XIII que se erixe no alto das ladeiras, sobre do Miño, e de fronte a unha espectacular paisaxe. Contan que antigamente formaba parte dun antigo mosteiro de cóengos regulares de Santo Agostiño. Puidemos fitar os seus altos muros de cadeirado, o seu teito a dúas augas e a súa portada, enmarcada por un arco de medio punto. Ollamos tamén os motivos vexetais presentes nos chapiteis, as pétreas follas das vides. No seu interior, esta igrexa conserva pinturas do século XII e retablos dos séculos XVII e XVIII. Logo de coñecer o templo, decidimos coller rumbo ó miradoiro. De camiño a Seoane, pasamos a carón das instalacións adegueiras da firma Abadía da Cova e xa comezabamos a dar boa conta da beleza paisaxística do lugar e da feiticeira paraxe que estabamos a piques de coñecer. Nun abrir e pechar de ollos chegamos ó Miradoiro de Cabo do Mundo ou Miradoiro de A Cova. Foi unha sensación incrible e difícil de explicar. Diante de nós ficaba un maxestoso meandro que semellaba a punta dun cabo visto dende o mar. Ao seu redor puidemos ollar numerosos socalcos e unhas ladeiras ateigadas de vides e de adegas. O Río Miño foi traballando estas ladeiras ó seu antollo e conformando paisaxes tan marabillosas coma esta. Cabo do Mundo é a súa obra mestra. 


Ficamos abraiados ante tal mostra de beleza, ante aquel cabo de augas doces traballado dende sempre polo noso máis senlleiro río.  Este río que dende antano nutre os intricados socalcos onde se cultivan gran parte dos máis prezados caldos da Ribeira Sacra. Os romanos, aproveitando o clima suave que predominaba, e segue a predominar nestas terras, foron os primeiros que non dubidaron en traballar estas sacras ladeiras e cultivar as vides, das que logo sairía o tan prezado tesouro que eles coñecían como “ouro líquido do Sil”. Logo dos romanos, os encargados de traballar estes socalcos e sacarlles proveito serían os monxes. A Ribeira Sacra fica ateigada de mosteiros tan senlleiros como os de Santo Estevo de Ribas de Sil, Santa CristinaSan Facundo e Santo Estevo de Ribas de Miño. Nos nosos días, o viño segue a ser o principal motor económico destas terras, o máis prezado tesouro dos veciños dos concellos de arredor.  Na meirande parte destes socalcos da Ribeira Sacra, a uva máis empregada é a tinta da variedade mencía. Foi introducida no noso país a finais do século XIX, trocando as cepas de brancellao. No que respecta á uva branca, cabe destacar a variedade Godello. A Denominación de Orixe Ribeira Sacra foi acadada no ano 1997 e divídese nas seguintes zonas: Chantada, Amandi, Quiroga-Bibei, Ribeiras do Sil e Ribeiras do Miño. Deixamos tras de nós Cabo do Mundo, o Miño, os socalcos e as vides, desexando que nestas terras endexamais se perda esta longa tradición vitivinícola. 

mércores, 6 de novembro de 2013

De Sanabria a Fisterra polo Camiño Mozárabe


"É precisamente a posibilidade
de realizar un soño o que fai que 
a vida sexa interesante"
Paulo Coelho

Dende fai cousa duns cantos meses comecei a preparar a que sería a miña primeira aventura no Camiño. Por aquel entón aínda non tiña nada claro que Camiño escoller nin cando podería realizalo. Nunha cea con dous bos amigos, comenteilles a viaxe que andaba a preparar e as ganas que tiña de comezar a camiñar. Durante a cea, un dos meus amigos interesouse pola miña decisión e díxome que a el tamén lle gustaría acompañarme, mais non camiñando, senón en bicicleta. Animoume a que foramos sobre de dúas rodas, xa que el é un gran amante das bicicletas de montaña. A idea fíxome pensar no duro que podería chegar a ser para min percorrer tantos e tantos quilómetros sobre dunha bicicleta. De cativo tiña unha e adoitaba empregala pra ir á praia, a xogar ou ós recados. Con doce anos sufrín un pequeno accidente que me impediu volver a subir nunha en moitos anos; petei contra un muro e dobrei as pinzas que sosteñen a roda dianteira. Dende aquel entón non volvín a montar en bicicleta. Nembargantes,  pensei no divertido que podería chegar a ser viaxar sobre dúas rodas na compaña dun amigo ó longo de tantos quilómetros. Samuel, así é como se chama o meu amigo, adoita percorrer grandes distancias coa súa bicicleta, e aproveita o seu tempo libre pra saír con ela pola contorna da súa vila. Díxenlle que non tería ningún problema en viaxar na súa compaña e sobre de dúas rodas ata Santiago de Compostela, que me prepararía e que mercaría unha bicicleta. O certo é que o destino quixo xogarnos unha mala pasada. Non puidemos poñernos de acordo coas vacacións e tivemos que postergar a nosa viaxe ata ben entrado o outono. No mes de setembro do presente ano, collín uns días de descanso para facer o Camiño Primitivo camiñando e reservei uns cantos días en outubro para realizar a viaxe sobre dúas rodas co meu amigo. Logo de chegar de facer o Camiño Primitivo, descansei e tratei de afacerme á idea de que debía adestrar coa miña bicicleta, xa que a escasos trinta días debería poñerme a camiñar de novo, e desta volta sobre de dúas rodas. Nembargantes, as obrigas quitáronme tempo pra adestrar, e a meirande parte dos momentos libres que dispuña destinábao a preparar a ruta e a equipaxe. 

Panorámica do Castelo dos Condes de Benavente (Pobra de Sanabria)
Non nos foi nada doado escoller o camiño, o certo é que barallamos moitas posibilidades. Dende un principio pensamos en facer o francés dende O Cebreiro, logo o do Norte, e ó final optamos polo último treito da Vía da Prata; O Camiño Sanabrés ou Mozárabe. Iso si, desta volta ata a fin; até a miña Fisterra nai. No meu primeiro Camiño, desgraciadamente, non puiden acadar a meta que tanto ansiaba, mais sabía que desta volta ía chegar, custase o que custase.  Decantámonos polo Camiño Sanabrés, xa que sería un camiño curto, acorde ós días que dispuñamos pra facelo. Ademais, tiña boas referencias sobre deste Camiño. Lembro o ben que me ten falado del Jesús, o peregrino vasco que coñecera no Camiño Primitivo.  Jesús ten andado pola meirande parte dos vieiros que levan a Compostela, mais faloume do Sanabrés coma un camiño especial, de gran beleza e marabillosas paisaxes. Comecei a preparar ilusionado a viaxe que tanto tempo levabamos agardando comezar. O Camiño Sanabrés ou Mozárabe comezou sendo un atallo nos vieiros que chegaban a Compostela a través da Vía da Prata, que ascendía dende o sur da península. Que este camiño tamén se coñeza como Mozárabe débese ás pequenas romarías que peregrinaban a través dunha serie de mosteiros que foron aparecendo coa repoboación mozárabe nas terras castelás de Zamora. No noso país, este vieiro tamén é coñecido como o Camiño do Sur. O peregrino da Vía da Prata que chega ata a localidade zamorana de Granja de Moreruela deberá decidir entre seguir pola Vía da Prata até Astorga ou, pola contra, desviarse polo Camiño Sanabrés. Polo xeral, a meirande parte dos peregrinos escolle a segunda opción co fin de evitar o aluvión de peregrinos procedentes do Camiño Francés. A pesares de que o Camiño Sanabrés comeza en Granja de Moreruela, nós decidimos emprender a nosa viaxe en Pobra de Sanabria, a uns 250 quilómetros de Santiago de Compostela. Saímos cara este histórico municipio zamorano a tarde do domingo 27 de outubro do presente ano 2013. Viaxamos nun autocar coas nosas bicicletas, que previamente tiveramos que embalar en plástico de burbullas. Viaxamos conversando sobre das dificultades que nos agardaban nas distintas etapas e sobre dos lugares que teríamos a sorte de coñecer. A madrugada anterior tivemos que atrasar unha hora, polo que as tardes serían máis curtas. Chegamos a Pobra de Sanabria a iso das oito da tarde, e xa facía tempo que anoitecera. Desembalamos as nosas bicicletas e preguntamos a un veciño onde quedaba o noso albergue, Casa Luz. Encamiñámonos cara o centro da vila e tras cruzar dúas pontes, puidemos ver as torres dun castelo que se erixe no alto, arrodeado polos ríos. As douradas luces reflicten as poderosas torres do Castelo dos Condes de Benavente, do século XV. Ficamos abraiados ante a maxestosa silueta desta fortaleza militar que se erixe sobre dos ríos Castro e Tera. Chegamos a Casa Luz e logo de deixar as bicicletas aparcadas, fomos cear a La Trucha, unha taberna que ficaba a carón mesmo do albergue. Tomamos unhas cervexas e ceamos uns bocadillos. Comezaba a facer un pouco de frío, polo que non tardamos en liscar de novo ó albergue. A iso das doce da noite fomos durmir. O día seguinte sería moi duro, sobre todo para min. 



28 de Outubro de 2013
Etapa 1. Pobra de Sanabria – A Gudiña 


Levantámonos ás sete e media da mañá e almorzamos no Bar La Trucha. Tomamos uns cafés e uns croissants á grella. Saímos a iso das oito, aínda comezaba a alborexar. O día non se presentaba doado. Era a primeira etapa, polo que me agardaba unha xornada de sacrificio e sufrimento. E así sería. Cando saímos de Pobra estaba orballando, e corría algo de fresco. Saímos do lugar ollando as dimensións daquel castelo maxestoso erixido alá no alto dun penedo dende o que controla e domina os seus territorios. A poucos metros de deixar atrás esta histórica vila, puidemos ver un cartel que nos indicaba que estabamos preto do Parque Natural dos Lagos de Sanabria. Durante a mañá tivemos que soportar un orballo persistente. Pasei máis tempo coa bicicleta ás costas que sobre dela. A uns dez quilómetros de Sanabria atopamos unha fermosa igrexa e unha fonte que nos ven moi ben para encher as nosas cantimploras. Tratábase da Igrexa de Santiago de Terroso. A carón da igrexa puidemos observar un monólito onde se podía ler: “Terroso tiene la acogida como historia. Papas y reyes lo vincularon a Santiago haciendo de lo jacobeo su destino, y sus gentes, con la agogida generosa al peregino, le dieron blasones y le dan grandeza. Caminante, acoger es ser para los otros. Ten tu vida abierta a la acogida. Trascenderás en el tiempo”

Igrexa de Santiago de Terroso
Seguimos avanzando cara Requejo, que será o noso punto de partida para comezar a ascensión ata o Porto de Padornelo, a uns 1300 metros de altitude. A subida fíxose eterna por momentos. É unha subida longa pero progresiva. Durante a mesma fomos ollando a beleza e a riqueza dos vales, mais tamén soportando o ruído e o impacto paisaxístico que producen as obras do AVE. As árbores comezaban a mudar as súas cores, estabamos a contemplar a explosión do outono nas derradeiras follas do ano. Como non podía ser doutra maneira, a subida ó Padornelo foi o primeiro gran obstáculo que recordo. Fíxoseme infinda, nembargantes, logo da gran subida agardábanos un agradecido descenso que nos levaría ata Lubián. Chegamos a este pequeno lugar zamorano, onde se fala castelán e galego, a iso da unha da tarde e logo de percorrer uns 29 quilómetros. Nada máis chegar puidemos ver unha morea de maceiras de apetitosas mazás que non dubidamos en degustar. Estaban boísimas, das mellores mazás que probei, e logo do esforzo que nos supuxo a subida a Padornelo, semellaban un agasallo enviado polos deuses.  Ó pouco de ver o albergue puidemos albiscar tamén unha casa de comidas, polo que non dubidamos en achegarnos ata alí para matar a fame e poder continuar. 

Paraxes fluiviais de camiño ó Alto do Padornelo
Petamos na porta da Casa da Irene, que estaba pechada, para asegurarnos de se estaba aberta ou non. Oímos ruído e decidimos abrir de vagar. En canto abrín de todo a porta puiden ver a un bo grupo de simpáticos señores que nos recibiron entre saúdos e sorrisos. Nada máis entrar puidemos sentir o calor que desprendía a cociña e o arrecendo a comida. Sentámonos na única mesa que quedaba libre, xa que o local era pequeno, e comezamos a falar con aqueles señores. 
Dixéronnos que andaban a facer o camiño cun coche de apoio e que logo pasaban as noites na Pobra de Sanabria. Logo de falar con Yolanda, a propietaria, xantamos un caldo galego bastante saboroso, aínda que non tanto como o da miña nai. Logo comemos cinta de lombo de porco con patacas fritidas. Despois de xantar, saímos da Casa da Irene a iso das tres da tarde. Agardábanos aínda a forte e pronunciada subida ó Alto de A Canda, a case 1300 metros de altitude. A ascensión foi dura pero non tanto como a de pola mañá. Dende a saída de Lubián fixemos un treito por estrada que nos levaría ata este alto que divide os territorios castelás e galegos. Para elo deberiamos atravesar un escuro e longo túnel que nos levaría ata o lugar de Vilavella. Lubián é o último pobo castelán do Camiño Sanabés a Compostela. Chegamos a Vilavella logo dun forte e agradecido descenso dende o Alto de A Canda. Dende Lubián a A Gudiña fomos por estrada, xa que nos advertiron do posible mal estado do trazado por mor das chuvias acaecidas durante a mañá. Chegamos á Gudiña e paramos no bar do hostal A Madrileña, onde selamos e descansamos un anaco. Ó pouco atopamos o albergue municipal, onde coñecemos a un grupo de galegos das Rías Baixas que tamén fixeran o Camiño Primitivo. Faláronnos das súas experiencias e dixéronnos que farían de cear no albegue. Logo de aparcar as nosas bicicletas, aseámonos e saímos a cear fóra. Namentres camiñabamos puidemos ollar a igrexa do lugar e o ambiente que se respira neste municipio ourensán de A Gudiña. Paramos no bar A Chaqueta de la, que me trouxo á cabeza o mítico tema de Heredeiros da Crus. 

Igrexa no concello ourensán de A Gudiña
Entramos e tomamos unha cervexas. Ó pouco puidemos ollar a un veciño que entraba no bar cunha cesta ateigada de cogomelos de primeira. Boa mostra da riqueza destes solos e fragas. Logo fomos cear a outro establecemento do lugar, de cuxo nome prefiro esquecer. Xantamos unha ración de tortilla de patacas, unhas luras á romana e uns pementos recheos que non nos sentaron nada ben. Os pementos estaban recheos dunha carne picada que semellaba estar pasada. Deixámolo case todo. Logo desta particular cea fomos descansar ó albergue. Alí falamos un pouco máis de vagar cun dos galegos, e a iso das doce da noite fomos pra cama. 



29 de Outubro de 2013
Etapa 2. A Gudiña – Xunqueira de Ambía


No albergue de A Gudiña pasei unha das peores noites deste camiño. Sentoume mal a cea da noite anterior. Aqueles pementos recheos revolvéronme o estómago e a duras penas puiden conciliar o sono. Ademais, durante a noite espertei numerosas veces co ruído producido polas detonacións que semellaban provir das obras do AVE. A iso das seis da mañá, aínda de noite, os peregrinos comezaron a prender as luces e a organizar as súas mochilas. Eu case non pegara ollo, e tiña o corpo e o estómago desfeitos. Logo de que os peregrinos abandonasen o albergue, decidín apagar a luz para tentar durmir un anaquiño máis. Ás sete e media erguémonos das liteiras e comezamos a organizar as nosas alforxas. Comenteille a Samuel o das detonacións, mais el semellaba un pouco incrédulo. Fomos a almorzar a unha cafetería e alí preguntei sobre do estrondo que oíra de noite. A dona da cafetería asegurounos que, efectivamente, procedían das obras do AVE, e que eles xa estaban acostumados ó ruído. Logo da conversa e dos cafés, retomamos o camiño que nos levaría ata a Xunqueira de Ambía. 

Panorámica do Encoro de Cenza, no concello ourensán de Vilariño de Conso
Avanzamos uns 18 quilómetros a máis de mil metros de altitude. Dende alí ollamos un fermoso amencer onde os bancos de néboa eran os protagonistas. Ollamos tamén a paisaxe dominada polo Encoro de Cenza (Vilariño de Conso) arrodeado de montañas núas e secas. Denantes de entrar no lugar de Campobecerros, agardábanos un pronunciado descenso. Logo do mesmo, tiñamos que ascender un par de costas denantes e despois de Portocamba. Despois de pasar esta aldea e ascender ó alto do monte, debiamos descender uns dez quilómetros e pasar pola feiticeira aldea de As Eiras, na mesma Serra do Invernadoiro, co obxectivo de chegar ata a capital do municipio ourensán de Laza para xantar cedo e seguir co noso camiño. O comezo da etapa da mañá non foi tan duro como o da xornada pasada, na que tiveramos que ascender a dous picos de máis de mil metros de altitude. O mellor da etapa de hoxe foi o descenso ata Laza, no que fomos observando as montañas mudas e as fragas que se estenden entre os vales. Baixamos a moita velocidade, xa que boa parte desta etapa transcorre a carón dunha estrada de escaso tráfico. 

Panorámica dos vales no descenso de As Eiras, camiño de Laza
Esta baixada foi un dos mellores momentos vividos neste camiño. O trazado de alcatrán fíxonos chegar denantes do previsto a Laza, en concreto, ás doce e media da mañá. Sorprende chegar a Laza e ver un territorio tan chán arrodeado de tan elevadas montañas. Dirixímonos cara o albergue da vila para selar as nosas credenciais e constatar así o noso fugaz paso por esta vila ourensá. No albergue dixéronnos que deberiamos selar na oficina de Protección Civil, e así fixemos. Logo aparcamos as nosas bicicletas na porta dunha taberna da praza do pobo, onde paramos a xantar. Para a nosa sorpresa, no bar aínda non tiñan comida preparada, mais ofrecéronnos un bocadillos quentes de lombo adobado, que aceptamos agradecidos. Logo do xantar, a iso da unha da tarde, collemos de novo as nosas bicicletas e viaxamos rumbo a Xunqueira de Ambía. Mais aínda debiamos superar o gran reto da xornada: Subir ó Monte da Requeixada, a escasos mil metros de altitude. Saímos de Laza atravesando o seu chán territorio. 

Ascensión ó Monte da Requeixada
Comezaríamos a ascender o Monte da Requeixada  logo de pasar o lugar de Tamicelas. Neste mesmo lugar, un veciño ó que saudamos alertounos da dureza da ascensión que estabamos a piques de sufrir e aconsellounos que colleramos aire, que falta nos ía facer. E que razón tería! Sabiamos que esta ascensión sería unha das peores do camiño. Crese que esta ascensión é a de maior desnivel de toda a Vía da Prata e Camiño Sanabrés.  Comezamos a ascender xa dende a mesma aldea de Tamicelas. Ó comezo, a ascensión era progresiva, mais non tardaría en mudar a peor. O desnivel foise incrementando máis e máis, e semellaba que non remataríamos de ascender na vida. O trazado foi outro dos nosos maiores inconvenientes, sobre todo para min. O trazado estaba cheo de pedras soltas e rochas espidas. Samuel non deixou de pedalear en todo o que levabamos de camiño. Somentes el foi quen de ascender a Requeixada sen baixar da bicicleta. Iso si, en certos momentos tivo que fincar o pé na rocha para poder continuar. Eu, pola contra, deixei de pedalear en Tamicelas. O resto da ascensión fíxeno empurrando da miña bicicleta e parando por momentos para non desfalecer...

Ascensión ó Monte da Requeixada
Suamos e sufrimos aquela ascensión coma ningunha outra neste camiño. Por momentos cheguei a pensar por que diaños faría este camiño sobre dúas rodas, mais xa non había volta atrás, e decidín afogar os malos pensamentos cun dos derradeiros grolos de auga fresca que me quedaba. Senteime varias veces para coller folgos e continuar. Ó chegar á feiticeira aldea de Alberguería, paramos para tomar uns refrixerios nunha taberna moi particular. Tratábase do “Rincón del Peregrino”. Nada máis entrar neste refuxio de alta montaña puidemos ollar centos de cunchas de vieiras penduradas das paredes e columnas do local. O dono do establecemento selounos as credenciais e deunos unha cuncha para que puxeramos os nosos nomes e os nosos lugares de procedencia. Serviunos uns refrescos e preguntounos cara onde viaxabamos. Logo soubemos que tamén dispuña dun albergue para todos aqueles peregrinos que quixesen pasar a noite nesta aldea feiticeira. Descansamos un anaco e logo decidimos emprender de novo o camiño que nos conduciría ata a Xunqueira de Ambía. Despois de Alberguería aínda nos agardaba un pequeno ascenso ata a crus do Monte de Talariño, a cota máis alta. 

Taberna "El Rincón del Peregrino", en Alberguería
Logo de chegar á crus do Monte de Talariño, comezamos un importante descenso por un camiño de pedras e terra que nos conduciría cara o Concello de Vilar de Barrio. Agora os tramos trocábanse máis cháns, máis confortables. Logo duns quince quilómetros chegaríamos á Xunqueira de Ambía. Nada máis chegar fomos directos ó albergue,  onde puidemos comprobar que non iamos ter problemas para coller sitio. Tan só puidemos atopar un peregrino que nos informou de que a hospitaleira chegaría a iso das sete e media da tarde, e de que tan somentes habería outro peregrino máis que nos os tres. Lembro que xusto na entrada do albergue había un cartel da miña Fisterra que rezaba: “Fin da Terra, Fin do Camiño”. Ademais, había outro que tiña unha mensaxe que me convidou a reflexionar: “Peregrino é todo quel que ten un espírito libre, unha equipaxe lixeira, unha alma solidaria e segue espontaneamente o camiño dos seus soños”.  Ó pouco tempo aparecería polo albergue o cuarto peregrino que aínda non tiñamos o pracer de coñecer. Tratábase dun inglés que xa fixera uns cantos camiños debido a que o seu traballo estacional así llo permitía. Decidimos asearnos e propuxémonos deixarlle as credenciais para que nolas selase a hospitaleira namentres ceabamos, xa que el estaba de volta do pobo e xa ceara. 


Deixámosllelas credenciais e puxémonos a camiñar cara o pobo. Acompañounos Paco, o primeiro peregrino que atopamos no albergue. Era de Pedraja de San Esteban (Valladolid) e ceamos con el unhas lentellas e uns ovos fritidos con patacas. Falamos tranquilamente das nosas experiencias no Camiño e tomamos uns licor-cafés. A iso das once volvemos ó albergue e o inglés xa tiña as nosas credencias perfectamente seladas. Agradecémoslle o favor e falamos con el un bo anaco. Logo decidimos ir pra cama e descansar. 



30 de Outubro de 2013
Etapa 3. Xunqueira de Ambía – Castro de Dozón


Espertamos a iso das sete e cuarto da mañá no albergue de Xunqueira de Ambía, e almorzamos a iso das oito na única cafetería aberta do lugar. Alí agardaba por nós Paco, que xa estaba rematando de almorzar. Falamos un anaco con el denantes de poñernos a pedalear. Tiñamos por diante moitos quilómetros e non debiamos perder o tempo. Tiñamos que saír da Xunqueira de Ambía, atravesar os concellos de Ourense, Cea e Piñor para chegar ó Concello de Dozón, xa na Provincia de Pontevedra. Paco alertounos da subida que nos agardaba á saída de Ourense, coñecida como a Costiña do Canedo. Saímos da Xunqueira de Ambía a iso das oito e media da mañá. Tivemos a sorte de comezar a etapa cun fortísimo descenso que nos levaría dende Salgueiros ata a mesma cidade de Ourense. As néboas persistiron dende as primeiras horas da mañá até ben entrado o mediodía. Fixemos boa parte da etapa a carón da estrada nacional. Atravesamos o Polígono Industrial de San Cibrao das Viñas e chegamos a Ourense a iso das dez da mañá. A néboa concentrábase arredor do Miño e a cidade comezaba a espertar. Non é que tiveramos unhas vistas moi especiais nesta etapa, xa que nas entradas ás cidades hai que pagar o prezo do progreso. 

A néboa acumulábase nos vales de Xunqueira de Ambía
Demos unhas cantas voltas á cidade das burgas denantes de atravesar a Ponte Vella, que nos conduciría cara a peor ascensión da xornada, a Costiña do Canedo. Paramos a tomar uns cafés en Ourense, onde repasamos a etapa e selamos. Dende un principio queriamos pasar a noite no Mosteiro de Oseira, mais pensabamos que podiamos continuar un pouco máis. Aínda eran as dez e xa percorreramos a metade da etapa prevista, uns 22 quilómetros. Pensamos que igual debiamos proseguir ata O Castro de Dozón, e así fixemos. O noso obxectivo sería ascender a famosa subida do Canedo por Tamallancos, que resultaba un pouco máis progresiva que polo Canedo. Resultou verdadeiramente dura a ascensión, sobre todo á altura de Cudeiro. Chegamos a Cea logo de ascender outra costa que semellaba non ter fin. Pasei case toda a ascensión camiñando i empurrando da bicicleta. Entramos en San Cristovo de Cea logo dunha última ascensión a carón da estrada nacional que semellaba non ter fin. Moito nos fixo suar. 

Panorámica do Río Miño dende a Ponte Vella, no Concello de Ourense
Logo de visitar o casco antigo desta vila panadeira, decidimos parar a xantar nunha casa de comidas. Recomendáronnos a Casa de Paco, un local tradicional onde se sirve un bo polbo. Sentámonos e xantamos uns fideos con gambas e un filete de tenreira con patacas fritidas. Farteime pronto. Logo duns cafés, seguimos o noso camiño. Liscamos de Cea a iso das dúas e media da tarde ollando os seus antigos hórreos, agora baleiros, abandonados e comestos polo tempo. Ollamos tamén unha escultura onde se podía ver unha anciá cun molete de pan de Cea sobre das súas mans. Ó seu carón tamén podían verse dúas palas para meter no forno os seus máis prezados produtos. Saímos de Cea e comezamos unha lixeira ascensión que nos conduciría, a través do Concello de Piñor, ata o Alto de San Martiño, en Dozón.  En Cea completaramos xa dúas etapas, mais debiamos proseguir ata Dozón para evitar a ascensión ó Alto de San Martiño na seguinte xornada. Desexabamos quitar ese escollo e comezar a seguinte etapa dun xeito máis cómodo. 

Casco histórico do concello ourensán de Cea
Non me resultou doado subir ata o Castro de Dozón, mais o certo é que estaba un pouco mellor fisicamente que nas dúas xornadas anteriores. Logo de deixar atrás o Concello de Cea, entramos no de Piñor. Alí tiven que baixar da bicicleta e facer algún que outro tramo camiñando, namentres o meu compañeiro continuaba ascendendo sen problemas. A carón mesmo da estrada atopei a unha muller que me ollou cun pouco de pena e me comezou a falar. Tratábase dunha señora que estaba a encher o seu hórreo de mazurcas de millo. A señora deume ánimos e ofreceume auga e unhas apetitosas mazás que acabara de apañar. Logo de aceptar o seu ofrecemento, contoume que tiña 84 anos e que xa se atopaba moi cansa. Non lle poría tantos anos a aquela señora tan faladora e agradable. As mazás estaban exquisitas, ó igual que aquelas que probara dous días antes en Lubián. Díxome que non facía moito caera polas escaleiras daquel hórreo no que estaba a traballar. Conversamos sobre do Camiño, e sobre do Castro de Dozón, onde pensabamos rematar a xornada. Aconselloume que comese un prato de caldo nada máis chegar a Castro de Dozón, que alí o facían moi ben. Díxome que seguise así, algo que non rematei de entender, xa que aquela muller pouco me coñecía. Animoume a seguir adiante, desexoume moita sorte e pediume que cando chegase a Santiago lle dese unha aperta ó Apóstolo da súa parte.

Casco histórico do concello ourensán de Cea
Agradecín á señora o ánimo prestado e as mazás, e proseguín o meu camiño, a dura subida ó Alto de San Martiño. O certo é que a conversa con esta veciña de Piñor fortaleceume física e psicoloxicamente. O meu compañeiro xa levaba moito avanzado con respecto a min, polo que montei na miña bicicleta e apresurei o paso. Faltábannos somentes uns sete quilómetros para chegar a Castro de Dozón. Ó pouco puidemos ver xa un sinal que nos indicaba que estabamos a entrar na Provincia de Pontevedra, polo tanto, moito máis preto do noso destino. Comezamos entón a reducir a velocidade. Aínda seguiamos a subir, mais agora xa dun xeito máis progresivo. Era a derradeira subida da xornada, e por incrible que pareza, non deixei de pedalear ata chegar ós 818 metros de altitude do Alto de San Martiño. O meu compañeiro Samuel ficou incrédulo e felicitoume polo logro. Chegamos a Castro de Dozón a iso das cinco da tarde. No albergue municipal somentes había tres peregrinos. Un deles comentounos que a hospitaleira non chegaría ata iso das sete do serán, polo que aproveitamos o tempo para ocupar as nosas liteiras e aseármonos. Samuel comezou a queixarse dunha dor na súa perna esquerda. Unha boa mostra de que o cansazo comezaba a facerse evidente. Logo dunha boa ducha decidimos saír do albergue co obxectivo de tomar algo por Dozón. Paramos no bar de Antón, onde bebimos unhas cervexas e ceamos. Logo volvemos ó albergue, cansos e contentos, e puxémonos a durmir.



31 de Outubro de 2013
Etapa 4. Castro de Dozón – Santiago de Compostela


Levantámonos a iso das sete e cuarto da mañá. A pesares de pasármola noite nun lugar tan elevado coma este, non ía demasiado frío. O meu amigo Samuel xa se atopaba moito mellor da súa perna esquerda. Saímos aínda ás escuras na procura dunha cafetería onde almorzar, mais non tivemos moita sorte. Tódolos bares de Castro de Dozón ficaban aínda pechados, polo que non nos quedou máis remedio que avanzar e, se cadra, parar noutra cafetería do Camiño. A etapa que nos agardaba semellaba, quizais, un pouco máis levadeira que calquera das anteriores. Nada máis saír do pobo comezamos un fabuloso descenso que nos levaría ata o concello pontevedrés de Lalín. Os sendeiros que estabamos a atravesar nesta xornada era unha auténtica marabilla. Pasamos por vieiros que fican á sombra de mestas carballeiras, a carón de verdes pradarías e por aldeas feiticeiras que adormecen en paz. Fixemos xaxún ata entrar no lugar de Botos, en Lalín. Alí paramos a almorzar na Taberna de Vento. Tomamos uns cafés e botamos a pedalear de novo.

Aldeas feiticeiras no Concello de Lalín
Durante esta xornada puidemos gozar das múltiples e variadas paisaxes que nos ofrecen estas terras do interior pontevedrés. A paisaxe sempre axuda a levar mellor o Camiño, xa que te detés a observala i esquéceste do sufrimento. O bo desta xornada é que mestura tramos de estrada e camiño polo monte. Os vieiros de monte que atopamos nesta etapa non presentaban moitas dificultades, estaban limpos de pedras e na meirande parte dos casos; guarecidos do sol polas ramaxes. Tamén tivemos a sorte de coñecer aldeas ben fermosas, como a de A Laxe (Concello de Lalín), a uns 20 quilómetros de Castro de Dozón, o noso punto de partida.  Despois de A Laxe agardábanos un pequeno pero pronunciado descenso para logo volver a subir e chegar a Silleda. Denantes, iso si, debiamos cruzar a ponte sobre do Río Deza, que nos despediría do Concello de Lalín. Dende alí puidemos ollar unha fermosa panorámica sobre dos vales que conforma este río ó seu paso por estas súas terras do Deza. Pasamos por Silleda pero non tivemos tempo pra parar. Esta localidade pontevedresa era o comezo dun importante descenso que remataría logo de pasar Bandeira. A meirande parte deste tramo fixémolo por estrada. 

Os vales do Río Deza
Ó pouco de deixar atrás Silleda, decatámonos que xa estabamos a piques de entrar en Bandeira.  Mais aínda nos quedarían case dez quilómetros de intermitentes subidas que nos aproximarían ás ribeiras do Río Ulla. A etapa xa non estaba a resultar tan cómoda como pensabamos nun principio.  Logo de Bandeira comezaron a sucederse unha serie de ascensións que non semellaban ter fin. Nembargantes, desta volta tentei superarme un pouco i evitei mirar cara diante. Decidín mirar cara o negro chan, cara a miña roda dianteira, e pensar somentes en pedalear. Logo das intermitentes subidas, ó pouco comezamos a descender. Á fin estabamos ante a gran baixada a Ponte Ulla, no concello coruñés de Vedra. O descenso foi curto pero intenso. Chegamos á Ponte Ulla a toda velocidade, desafiando a vertixe e a oposición do aire. Alí deixamos tras de nós a Provincia de Pontevedra e adentrámonos na Provincia da Coruña.

Pradarías de camiño ó concello pontevedrés de Silleda
Chegamos á Ponte Ulla a iso das doce da mañá. Tiñamos xa algo de fame pero estabamos a uns cinco quilómetros de Outeiro, e pagábanos a pena continuar. Nembargantes, debiamos enfrontarnos ó peor escollo da xornada; ascender a ribeira contraria do Ulla. Debiamos ascender todo o que facía escasos segundos acabaramos de descender.  A subida fíxoseme eterna e deixoume sen alento. Desta volta tiven que baixar da bicicleta e continuar andando. O ruído dos coches comezou a desmoralizarme, mais debía continuar. Samuel seguía pedaleando paseniño, mais non baixou da súa bicicleta en ningún momento. Lembrarei aquela ascensión o resto da miña vida. Aqueles escasos cinco quilómetros deixáronme pálido e sen alento. O meu amigo Samuel agardoume nun recanto da subida. El adoitaba facer paradas cando se decataba de que quedara atrás. Detívose xusto enfronte dun control que a Garda Civil estaba a efectuar a carón da estrada. Cando os vin doume por subirme a bicicleta e comezar a pedalear, nembargantes, os gardas deron boa conta da miña inexperiencia cando ó pouco de achegarme a eles, tiven que volver a baixar. 

A Ponte Ulla
Xa levabamos media ascensión, polo que logo dun último esforzo podiamos estar, nunha media hora, xantando en Outeiro. Así foi, o único co que non contabamos nós era que en Outeiro non había onde comer. Chegamos a Outeiro a iso da unha da tarde e detivémonos a carón da capela do lugar. Bebemos dos canos dunha fonte que ficaba baixo unha representación do Apóstolo Santiago. A poucos metros de nós ficaba o albergue municipal. Estabamos fatigados e faltos de enerxía. A chegada a Santiago estábase a facer demasiado dura. Logo dun pequeno descanso decidimos continuar. Non sabiamos onde teríamos oportunidade de xantar. Comezamos a ascender o lugar de Outeiro en dirección ó alto do monte. Logo dun anaco vimos un cartel dun restaurante que dispuña de menú para peregrinos, mais tiñamos que desviarnos uns 600 metros do Camiño. A fame obrigounos a parar en Lestedo, no concello coruñés de Boqueixón. 

Igrexa en Outeiro
Paramos nun colosal restaurante que, a bo seguro, debeu vivir tempos mellores. Aparcamos as nosas bicicletas e entramos no local. Samuel xantou unha paella de primeiro e eu uns ovos fritidos con patacas e chourizo. De segundo, os dous optamos por uns filetes de tenreira con patacas fritas. Aparentemente pode semellar moi apetitoso, de non ser porque no meu prato tamén había un verme bailando a muiñeira. Liscamos do colosal restaurante bastante decepcionados, co estómago encollido e con máis ganas que nunca de chegar a Compostela
A nosa chegada a Compostela
Saímos de novo á estrada, dende a que puidemos albiscar o sempre misterioso e lendario Pico Sacro. Estabamos xa moi preto da capital e cada vez máis próximos a Fisterra. A etapa da tarde sería bastante doada, chea de descensos e a carón da estrada. Entramos en Santiago de Compostela atravesando a Ponte do Río Sar. Foi toda unha ledicia chegar a Compostela logo de tantos quilómetros de esforzo, suor e sufrimento. Nada máis entrar na cidade das pedras humedecidas, fomos camiño da Oficina de Peregrinos co fin de selar alí as nosas credenciais. Acto seguido, collemos rumbo á Praza do Obradoiro para inmortalizar a nosa chegada. Esa noite durmimos na miña residencia de aluguer compostelá. Aproveitei a xornada para cambiar de roupa e aliviar un pouco as alforxas. Somentes restaban dúas xornadas para chegar ata Fisterra. Saímos a cear cunha amiga de Samuel por Compostela. As predicións meteorolóxicas auguraban un diluvio para a seguinte xornada. O treito final do noso camiño comezábase a torcer.  



1 de Novembro de 2013
Etapa 5. Santiago de Compostela – Olveiroa


Erguémonos, como de costume, a iso das sete e cuarto da mañá. Saímos sobre as oito para procurar unha cafetería onde almorzar. En todo o rueiro de Pelamios non había ningunha aberta, polo que tivemos que desprazarnos ata o barrio de Galeras. Alí atopamos un bar que estaba prendendo as súas luces. Achegámonos ó local e preguntamos dende fóra se estaba aberto. O señor que estaba dentro asentiu, polo que non dubidamos en entrar. Almorzamos uns cafés dobres e uns croissants. O día pintaba mal, moi mal. Nada máis saír do bar tivemos que abrigarnos e poñer os chuvasqueiros. Saímos de Compostela atravesando o curso do Río Sarela pola Ponte do Carme. Acompañamos o curso deste río namentres pensabamos na gran ascensión da xornada; o Alto do Mar de Ovella. Previamente debiamos chegar ata Augapesada, no concello coruñés de Ames. Ata este lugar, a ruta non presenta moitas dificultades. O único que nos dificultou un pouco o camiño foi trazado e a meteoroloxía. A meirande parte do camiño ficaba cheo de pedras soltas que escorregaban coa auga da choiva, ademais de numerosos tramos cubertos de auga e outros moitos ateigados de lameiras. Era o prezo que debiamos pagar por facer este camiño en época de choivas. 

Ponte de Augapesada
Chegamos a Augapesada a iso das nove da mañá. Alí detivémonos a ollar a súa antiga e minúscula ponte denantes de iniciar a dura ascensión ata o Alto de Mar de Ovella. A pesares de non ser un alto tan elevado como outros que xa tiñamos ascendido en xornadas anteriores, resultaba moi intricado, e as chuvias non nos axudarían nada. Cada vez chovía con máis forza. Namentres ascendía comecei a decatarme da sede que tiña, polo que non tiven máis remedio que determe a carón dun valado do camiño e beber da auga que baixaba do monte. A sede obrigoume a facelo. Logo proseguín a ascensión. Vimos numerosos peregrinos que avanzaban en sentido oposto a nós, quen sabe se viaxaban de regreso a Compostela. Déronnos ánimos e dixéronnos que o máis difícil xa o fixeramos. Por momentos, o camiño conduciunos por unha estrada pola que a penas circulaban coches. Estes tramos intermitentes por estrada resultan moi cómodos para ascender, e mais aínda en días de choiva  nos que o trazado do Camiño resulta case impracticable. 

Panorámica da Ponte de Ponte Maceira, no concello coruñés de Negreira
Seguía a chover, e semellaba que cada vez con máis forza. Samuel non estaba a gozar moito da xornada. Logo do esforzo e da suor, á fin chegamos ó Alto de Mar de Ovella. Un cartel así nolo confirmaba. Ó pouco atopamos o lugar de Trasmonte, pertencente aínda ó Concello de Ames. Paramos en Casa Pancho para descansar e selar as nosas credenciais. Alí recibiunos a súa amable propietaria. Ela contounos que fixera tramos deste Camiño e que lle resultaran moi duros. E nós, como non podía ser doutro xeito, asentimos. Despedímonos da amable propietaria de Casa Pancho para retomar o noso camiño cara a miña Fisterra. Logo de Trasmonte tocaríanos un forte e marabilloso descenso que nos conduciría cara a lendaria Ponte Maceira, no concello coruñés de Negreira. Foi un pracer entrar na feiticeira aldea de Ponte Maceira e cruzar a súa histórica ponte sobre do caudaloso Río Tambre. 

O curso do Río Tambre ó seu paso por Ponte Maceira, no concello coruñés de Negreira
Acompañamos o curso do Tambre un bo treito namentres avanzabamos cara o termo municipal de Negreira. Namentres nos achegabamos a esta histórica vila das terras da Barcala, caeunos unha tromba de auga que semellaba un diluvio universal. Ademais, as fortes rachas de vento impedíanos avanzar e as gotas da chuvia facíannos dano na cara. A carón dunha fonte paramos para refuxiarnos da chuvia e beber. Dende facía un bo anaco xa notara que Samuel non se atopaba nada cómodo. A adversa meteoroloxía non semellaba dar tregua e o meu bo amigo semellaba virse abaixo. Comentoume que non podía seguir así ata Fisterra, e comprendino perfectamente. Eu, noutras circunstancias, xa tería abandonado. Nembargantes, se algo tiña claro era que con Samuel ou sen Samuel, debía chegar ata Fisterra. Este Camiño serviume para comprender que a pesares de que nesta vida poidamos camiñar xuntos, cada un é dono do seu camiño e da súa fin. O importante é sentirse ben cun mesmo e gozar do camiño. Samuel e mais chegamos ó acordo de avanzar todo o que puideramos esa xornada, por moito que chovese. 

Arco do Pazo de Cotón, no centro da Vila de Negreira
A penas podiamos abrir os ollos, os fortes refachos empurraban as nosas bicicletas e facíannos escorar.  O que nun principio semellaba unha tromba de auga pasaxeira converteuse nun forte e duradeiro temporal. Pasamos polo centro de Negreira e baixo o arco do seu Pazo de Cotón.  Nunha praza a carón do pazo e da Igrexa de San Mauro detivémonos para ollar unha escultura que nos achega á dor e ó sufrimento de tantas e tantas familias galegas que tiveron que dicir adeus a moitos seres queridos que tiveron que emigrar. Abandonamos a vila de Negreira para afrontar outra dura subida. Desta volta tiñamos por diante a ascensión a Vilaserio. Xa nos falaran desta subida en Casa Pancho. O tempo non semellaba mudar. Na ascensión a Vilaserio perdín de vista a Samuel. Logo dun anaco vino refuxiado nunha marquesiña. Detívenme ó seu carón e confirmoume de novo que deixaría o Camiño esa mesma xornada. Para Samuel este Camiño era puro deporte, así mo fixo saber dende que o comezamos a organizar. Eu, nembargantes, tiña unha conta pendente comigo mesmo, unha espiña que tiña que sacar. 

Monumento en homenaxe ós emigrantes galegos (Negreira)
Continuamos a nosa viaxe camiño de Olveiroa. Alí, o meu amigo Samuel poría fin a esta pequena pero intensa aventura. E para min sería o derradeiro escollo para chegar ata a terra que me viu marchar. Olveiroa non daba chegado. Logo de atravesar as amplas terras do concello de Mazaricos, puidemos ollar o leito do Río Xallas. Era o sinal que nos indicaba o comezo do Concello de Dumbría. Chegamos a Olveiroa empapados de auga. Paramos en Casa Loncho, onde nos trataron de marabilla. Aseámonos, secámonos e descansamos denantes de baixar a cear. Eu aproveitei para secar a miña roupa sobre dun radiador. A iso das oito, Samuel e máis eu tomamos unhas cervexas no bar do Loncho e falamos das anécdotas vividas durante estes días. Foi un gran pracer compartir con el este Camiño. 



2 de Novembro de 2013
Etapa 6. Olveiroa – Fisterra


Espertei a iso das nove da mañá. Restábanme menos de trinta quilómetros para chegar a Fisterra, polo que me demorei un pouco coa esperanza de que escampase. O certo é que aquel tempo tiña poucas trazas de mudar. Baixamos a almorzar, Samuel e máis eu, uns cafés e unhas torradas denantes de despedírmonos. O meu bo amigo agradeceume a compaña durante estes seis días, e eu fixen o mesmo. A iso das dez e media da mañá montei na bicicleta e logo de darlle unha aperta ó meu amigo collín rumbo á fin, cara Fisterra. Nada máis saír de Olveiroa xa tiven que soportar as primeiras e intensas chuvieiras. Comecei a ascender cara o monte, e na mesma subida xa puiden albiscar o leito do Río Xallas. Foi unha sensación indescritible, aquel vello río estábame a dar a benvida ás terras ermas dos confíns pondalianos. Estábame a dicir que xa non quedaba nada para contemplar a silueta da miña terra nai, a miña case illa, o meu tómbolo de area e salitre. 
Tiven que sortear numerosas pozas e regatos que se colaban no Camiño. A mesta brétema comezaba a apoderarse dos vales e das pradarías, e somentes se podían escoitar o murmurio das augas e as pingueiras da chuvia. Logo dunha lixeira ascensión ata o lugar de Hospital, decidín seguir por estrada evitando o tramo de San Pedro Mártir, pois supuxen que o trazado estaría igual ou peor que o  que estiven a pisar ata Hospital. Non baixei da bicicleta en ningún momento, nin falta que me fixo.

O leito do Río Xallas logo de deixar atrás Olveiroa
O perfil desta etapa dista moito do das anteriores. Esta etapa non presenta dificultades, e tende a descender segundo nos achegamos a Fisterra. Coa chegada ó Concello de Cee decidín chamar a miña irmá e almorzar alí con ela. Quedamos na Praza do Mercado e tomamos uns cafés. Logo proseguín o meu camiño cara a histórica vila de Corcubión. Dende alí comecei a ascender polo núcleo urbano cara San Pedro da Redonda. Alí parei para saciar a miña sede nunha fonte e continuei pedaleando. Ó pouco de chegar á Redonda comecei a descender polo lugar de A Marela. Logo baixaría ata a Praia de Estorde, pertencente aínda ó Concello de Cee, e entraría por fin no concello que me veu nacer. Aínda me quedaba un lugar onde determe denantes de chegar á miña terra nai. Non podería pasar por Sardiñeiro sen parar na Casa Lestón. Nesta casa centenaria comecei a traballar dende ben novo, e dende sempre fixéronme sentir un máis, polo que a parada era más que obrigada. Senteime a descansar e a falar coa miña xente das experiencias vividas neste camiño. Logo decidín continuar. 

Pradarías de camiño a Hospital, no concello coruñés de Dumbría
Fisterra estaba a tiro de pedra e o que restaba para chegar eran minutos. Subín polo lugar cara o monte i encarei para Fisterra. Estaba a piques de experimentar o que sinte un de tantos peregrinos, cando logo de tantos quilómetros percorridos, albisca a silueta do seu final; o derradeiro vieiro por camiñar.  Apresurei o meu ritmo e pedaleei coma denantes fixera para acadar aquela marabillosa panorámica que marcaría a fin do meu, agora, solitario e fatigado camiño. Non tardei en chegar ó alto da praia fisterrá de Talón. Dende alí, á fin, albisquei coma un descoñecido a sutil silueta procurada; a máxica i engaiolante península de Fisterra. Á fin estaba a escasos quilómetros do punto e final das rutas xacobeas, do Finis Terrae que tanto impresionou ós romanos e moi preto da miña familia e amigos. Coa mirada posta aínda no corpo somerxido deste meu pobo natal, baixei pola Corredoira de Don Camilo para percorrer o paseo marítimo que, a carón da Praia da Langosteira, encamiñábame cara a miña meta e cara o meu fogar. Somentes restaban tres quilómetros para pisar a derradeira etapa do Camiño, polo que apurei o paso e cheguei a Fisterra nun abrir e pechar de ollos. 

Vista xeral da vila e cabo de Fisterra
Dende a Crus de Baixar puiden ver a contorna do porto e os barcos amarrados polo forte temporal. Nada máis entrar no pobo, baixei pola rúa do Cabo da Vila ata chegar ó mesmo albergue. Aparquei a miña bicicleta a carón da porta i entrei. Os meus tenis rinchaban a cada paso debido á cantidade de auga que foran absorbendo durante o camiño. Logo de agardar a miña quenda atendeume unha hospitaleira moi simpática e cordial. Deume a fisterrana, os parabéns e aconselloume que fora rápido pra casa a secarme. Ademais, fíxome unha foto coa miña fisterrana que gardarei por sempre namentres viva. Saín do albergue cheo de enerxía e vitalidade; por fin fixera un soño realidade. Fun pra casa pensando nos escollos que tiven que superar pra chegar ata aquí. As continuas subidas, as adversas condicións meteorolóxicas, deixar atrás a un amigo e a falta de dominio sobre a miña bicicleta, foron algúns dos retos ós que me tiven que enfrontar. Estes retos fixéronme máis forte, ensináronme a non impacientarme e a seguir pra diante por moi duros que sexan os tempos. Chegar á casa dos meus pais foi unha sensación fabulosa. Todas e cada unha das etapas deste camiño resultáronme moi duras. Nalgunhas tivemos que facer fronte á complexa orografía e noutras á adversidade meteorolóxica, mais o certo é que niso consiste facer o Camiño; sen sufrimento non hai gloria. O que non contaba eu era que en somentes seis días este camiño íame ensinar moitas e boas leccións. O certo é que desta experiencia saco máis lecturas positivas que negativas. O que máis valoro é a experiencia de convivir uns días cun bo amigo, a paciencia e o bo humor cos que afrontamos esta aventura.  Ademais de quitarme a espiña de chegar ata Fisterra; un soño logrado. Dinme conta tamén de que se persegues todo aquilo que te propós, acabas acadándoo. É cuestión de tempo e vontade. Despídome deste camiño, que me trouxo dende A Pobra de Sanabria, na contorna do Monte Facho. Eiquí, nestes meus cantís e nestas salitrosas augas, naufragarán os derradeiros desexos deste voso escravo das palabras. Bo Camiño!