xoves, 25 de setembro de 2014

O petouto tordoiés de Pedra Longa


“O penedo, a tal intre, foi por medio fendido
deixando aberto e franco un camiño frorido
que corría unha terra verdecente e mimosa
na que os pinos erguían a súa voz maxestosa,
eran groria dos ollos rebrilos dos orballos
nas herbiñas das leiras e as follas dos carballos”
Ramón Cabanillas, Na noite estrelecida

Namentres coñeciamos, este pasado verán, as características do Dolmen de Cabaleiros, sito no concello coruñés de Tordoia, e máis concretamente na Parroquia de San Xián de Cabaleiros, un veciño do lugar achegouse onda nós para falarnos un bo anaco sobre do dolmen. Mantivemos con el unha interesante conversa. Antón Fraga Castro, que é como se chama o veciño, falounos doutro recuncho especial desta mesma parroquia e prestouse a guiarnos ata alí. Seguimos a Antón ata o lugar de Seixán, e máis concretamente até un alto onde se localiza unha especie de área recreativa ateigada de piñeiros e carballos. Nada máis chegar alí xa puidemos albiscar aquilo que Antón tantas ganas tiña de amosarnos. Estabamos ante un gran penedo, unha formación rochosa de enormes dimensións coñecida como Pedra Longa. Achegámonos ata ela paseniño, ollándoa de arriba a abaixo. Ficamos realmente impresionados. Nunha das caras deste petouto acharíamos unha placa onde puidemos ler o seguinte: “Propiedad donada al Ayuntamiento de Tordoya en el año 1995 por D. José Pereiro Fariña y su esposa Dª María Castro Fraga siendo alcalde D. Andrés García Lamas”


Este enorme conxunto de rochas posúe uns catro metros de altura con respecto ó chan e fica nos nosos días ateigado de lendas. Contan os máis vellos que estas pedras tróuxoas a nosa señora, é dicir, a Virxe María, e que por iso acadaron esta forma tan particular. Contan tamén que aló polos anos cincuenta se convocou unha proba, algo así como un concurso, para ver quen podía dar subido até a parte superior da pedra. 

Contan que houbo dous veciños que conseguiron acadar o alto coa axuda dunhas cordas que ían enganchando, progresivamente, namentres ascendían. Contan tamén que un dos que conseguiron achegar ó alto informou da existencia dunhas inscricións no cumio. Ó parecer, acharía uns inscricións semellantes a números, aínda que non o podería precisar. Quen sabe se aquelas gravados non serían petróglifos, ou mesmo as marcas de alguén que conseguiu ascender con anterioridade e quixo inmortalizar a súa fazaña. Hai quen pensa tamén que esta formación rochosa puido ter sido empregado na prehistoria como refuxio ou espazo de abrigo natural. Palpamos a fría e dura rocha, a suave e lisa superficie moldeada polos elementos. Observamos tamén que a pedra inferior deste conxunto rochoso fica partida case que á metade. Ao carón desta área recreativa albiscamos unha fermosísima paisaxe e mesmo o sinuoso curso do Río Pontepedra. Contábanos Antón, entre sorrisos, que este recanto é, nos nosos días, un lugar perfecto onde os mozos máis pasionais comezan a descubrir o amor. Foi todo un pracer coñecer esta Pedra Longa e a un veciño tan amable e cordial, tan bo e xeneroso como Antón. Deixamos tras de nós estoutro sorprendente recuncho tordoiés de San Xián de Cabaleiros logo de despedírmonos de Antón e de prometerlle volver, algún día, até estas esquecidas e afastadas terras do interior coruñés. Que esta paraxe de Pedra Longa siga a atesourar lendas e a ser o máis íntimo refuxio, o pétreo e abrigado recunchiño onde ferven de pracer os máis ardentes namorados. 

A alongada cabaceira de Lira


“Enriba d' aquel monte donde chora
Albos alxofres pol o roxo amante
Diana Cazadora
Cando a fay prisioneira o vello Atlante
Ó sentirse el arder coa luz da Aurora;
Mesmo alí ond' a vista s' enfeitiza
Entre Lira, Fisterra e a Lobeira,
Ollando a prata riza
Que mostra á Colombian fonda carreira
Onde vorcans o sol á tarde atiza”
Francisco María de la Iglesia, A Galicia

Vai facer case un ano e medio dende que tiveramos o privilexio de visitar e coñecer o hórreo ou cabaceira, como por estas terras se adoita chamar, máis senlleiro de Galicia; o de Santa Columba de Carnota. Daquela xa tiveramos oportunidade de falar da rivalidade que existiu antano entre o crego de Santa Columba e o de Santa María de Lira polo tamaño das súas cabaceiras. Logo de coñecer as características e a historia da cabaceira de Santa Columba, sentímonos na obriga de visitar e coñecer tamén a outra mítica e xigantesca cabaceira deste concello coruñés; a de Santa María de Lira. Desexabamos analizar máis polo miúdo as grandes similitudes e pequenas diferenzas que unen a estas dúas cabaceiras e, dende antano, enfrontaron a estas dúas parroquias. Carnota posúe os dous hórreos, con pés, máis longos do noso país, que xunto coas igrexas, pombais e casas retorais, conforman dous conxuntos etnográficos de grande valor histórico, arquitectónico e cultural. Viaxamos pois cara o hórreo con pés máis alongado do noso país. Achegámonos até a mesma igrexa parroquial de Santa María logo de camiñar polas rúas da vila e albiscar no horizonte do areal de Mar de Lira, “alí ond' a vista s' enfeitiza”, as Illas Lobeiras e a silueta do meu pobo natal. 


A mañá presentábase húmida e sabiamos que podía chover en calquera momento, polo que tivemos que apresurarnos un pouco. Achamos o alongado hórreo de Lira detrás mesmo da igrexa de Santa María. Ficamos abraiados ante a lonxitude que acada estoutra xigantesca cabaceira carnotá. Achegámonos ata ela pra contar o número de pés que a manteñen en alto e ollar de preto as súas características. Esta cabaceira de Santa María de Lira, de estilo fisterrán, foi erixida entrámbolos anos 1779 e 1814, como diciamos, en competencia coa de Santa Columba. Esta de Lira é un pouco máis recente que a de Santa Columba, erixida esta última entrámbolos anos 1768 e 1783. Nembargantes, ámbalas dúas foron ampliadas posteriormente pola xa citada rivalidade que tiña en vilo ás dúas parroquias. Ámbalas dúas cabaceiras carnotás posúen, nos nosos días, o mesmo número de pés, 22 pares, nembargantes, a cabaceira de Lira é un par de metros máis longa; chagando a acadar os 36,5 metros fronte ós 34,7 de Santa Columba. Esta última, iso si, é un pouco máis ancha, chegando a acadar os 1,90 metros fronte ós 1,60 da de Lira. Estas cabaceiras son somentes superadas polos 37 metros de lonxitude do rianxeiro hórreo de Santa Baia do Araño, mais este último carece de pés, que é como se adoitaban medir estas construcións. 


Esta cabaceira de Santa María de Lira foi erixida case que integramente a base de granito, posúe unha teitume a dúas augas cuberta con tella do país e a mesma tipoloxía que o de Santa Columba, nembargantes este de Lira fica sobre dunha plataforma de pedra que ten como fin salvar o desnivel do terreo onde se localiza. Segundo unhas inscricións achadas, crese que ámbalas dúas puideron ser obra de Gregorio Quintela. Por se fose pouco, ámbalas dúas contan tamén cun pombal ó seu carón de planta circular e teitume cónica cuberta de tella do país. Observamos que esta cabaceira de Lira semella peor conservada que a de Santa Columba, mais a min, persoalmente, pareceume moito máis sorprendente, aínda a pesares de non posuír nin a metade da sona que foi forxando nas últimas décadas a de Santa Columba. Cantas similitudes e que poucas diferenzas existen entre estas dúas cabaceiras carnotás. O que semella certo é aquela vella rivalidade entre parroquias fixo posible que este concello atesoure agora os máis senlleiros e alongados hórreos do noso país. A peor parte, a bo seguro, debeu ser para os veciños das enfrontadas parroquias, que non lles quedaría máis remedio que ateigar de gran aquelas xigantescas cabaceiras. Deixamos tras de nós estoutro importantísimo conxunto etnográfico de Carnota, a cabaceira con pés máis longa do país, convencidos de que algunhas veces, froito das loitas e contendas, da rivalidade e da competencia, pódense conseguir cousas impensables. 

mércores, 24 de setembro de 2014

O esquecido Dolmen de Cabaleiros


“Rumor de rezos para afogar o estrondo dos mortos,
o laído dos cadáveres que piden contas.
E qué fondo o seu ruxido, clamor de calcio,
incendio de dor, tenso eco de tumbas.
Sodes facho, lumeira das toupas da derrota:
o sinal do silencio nas lápidas sen nome.
Agardando, a manta sobre a alma, a chamada
da torga, metálico mulime, negra terra”.
Carlos Negro, Cantos da perda

Este finado verán, namentres repasaba a prensa, achei unha nova que chamou fortemente a miña atención. Na citada nova, publicada na edición impresa do xornal El Correo Gallego o pasado día 21 de xullo do presente ano 2014, expúñase o  estado de abandono que presenta nos nosos días o dolmen de Tordoia, tamén coñecido como a Casa da Moura, Casa dos Mouros, Couza do Cacheiro ou Dolmen de Cabaleiros. Na nova destacábase que a pesares de ser unha das pezas máis prezadas do patrimonio galego e Monumento Histórico-Artístico dende o ano 1975, semella esquecido polas administracións. Ó parecer, dende fai uns anos este dolmen, que data do III milenio denantes de Cristo, non recibe apenas visitas, e os carteis informativos fican tirados e practicamente ilexibles. Somentes uns días despois de ler esta nova, decidín achegarme ata o concello coruñés de Tordoia acompañado polo meu amigo Óscar para coñecer estoutro dolmen galego e o seu estado de conservación. Viaxamos pois cara a Comarca de Ordes para tratar de achar este monumento megalítico que se sitúa na parroquia tordoiesa de San Xián de Cabaleiros, e o certo é que non nos resultou nada difícil atopalo. Saímos de Compostela unha tarde solleira e calorosa e collemos rumbo ó Concello de Ordes. Ó chegar ó núcleo deste concello do interior coruñés, tomamos a estrada que nos levaría ata Carballo e uns 12 quilómetros despois, á altura do lugar de Tablilla, collemos rumbo á esquerda cara A Pontepedra. 


Denantes mesmo de chegar ó lugar da Pontepedra, acharíamos o dolmen a carón mesmo da estrada, nun recinto ou peche de cachotería. Achegámonos ata el ateigados de curiosidade. O primeiro que puidemos albiscar foi unha pétrea placa que semellaba case que ilexible, ateigada de liques e desgastada polo tempo. Na placa puidemos ler, con certa complexidade, a seguinte mensaxe: “Dolmen de Cabaleiros. Monumento megalítico de carácter sagrado e funerario”. Propuxémonos a entrar naquel peche para ollar de preto as características desta xoia megalítica tordoiesa. O primeiro que nos chamou a atención foi o enorme tamaño dos sete esteos que o conforman, amais da laxe de cubrición, que posúe unhas dimensións de 4 por 3,40 metros. O dolmen posúe unha cámara poligonal aberta con corredor orientado cara o leste. A cámara acada os 3,10 metros no eixe maior e unha altura aproximada de 1,70 metros. O túmulo, nembargantes, posúe un diámetro aproximado de 30 metros e unha altura de dous metros. Este Dolmen de Cabaleiros, polo seu excelente estado de conservación, é un dos mellores exemplos da arquitectura funeraria do Neolítico no noroeste peninsular. Arredor deste dolmen observamos que aínda se conserva gran parte do montículo de terra da mámoa que orixinalmente o cubría. 


Como diciamos anteriormente, este dolmen, que conta cunhas seis mil primaveras, tamén é coñecido popularmente como A Casa da Moura. Conta a lenda que esta Moura, a vella meiga que se cre que habita neste dolmen, chegou a mover a enorme laxe de cubrición e colocala sobre da súa cachola namentres tecía un vestido coas súas mans. Malia a ser, como diciamos, un dos mellores exemplos da arquitectura funeraria do Neolítico no noroeste peninsular, nos nosos días este Dolmen de Cabaleiros, propiedade da Deputación da Coruña, presenta un estado de abandono que resulta evidente. Por unha banda, a estrutura está danada, achándose unha fenda ou fractura na laxe de cubrición que pode pór en serio risco a conservación desta xoia megalítica. Pola outra, e tal como previamente leramos naquela nova publicada en xullo no xornal El Correo Gallego, comprobamos que un dos paneis informativos seguía tirado nun extremo do recinto. Este panel, xunto coa pétrea placa case que ilexible que nos dera a benvida, non semellan cumprir co seu cometido; o de informar ou divulgar as características e a historia deste dolmen de gran valor e importancia. Tamén botamos en falta un indicador que, dende a mesma estrada, nos alertase da súa presenza. Malia todo o anteriormente exposto, cómpre sinalar que non é, nin por asomo, dos dolmens peor conservados do noso país. 


Denantes de liscar de San Xián de Cabaleiros, un veciño da parroquia achegouse onda nós pra falarnos do dolmen. Debeuse sorprender de vernos alí, o certo é que ultimamente, e como diciamos ó comezo, este dolmen apenas recibe visitas. Aquel home era Antón Fraga Castro, un sabio veciño que vive enfronte mesmo do megálito e co cal mantivemos unha longa e interesante conversa, logo da cal decidiu ensinarnos outro recuncho da parroquia, non menos sorprendente, que ficaba moi preto da Pontepedra; concretamente no veciño lugar de Seixán. Deixaremos pra máis adiante estoutro recuncho ó que nos levou Antón, outra xoia pétrea que descubrimos grazas a el. Polo momento somentes nos resta desexar que este Dolmen dos Cabaleiros volva a ser noticia, mais desta volta porque se garanta a súa protección e se poña en valor como se merece. Non esquezamos que estas mámoas e dolmens, estas xoias milenarias, formaron parte da vida cotiá dos nosos devanceiros máis primitivos, e agora forman parte da nosa historia, da nosa cultura, da nosa identidade; son parte de nós. 

martes, 23 de setembro de 2014

Lagoa da Frouxeira, refuxio de aves viaxeiras


“Están, meu corazón, meu neno lindo,
os carballos batendo-se co ar e co machado
e o monte alto contra a máquina que o aboura,
a lagoa azul renovando a sua auga
teimosamente cegada,
a águia rexa sulcando a luz contra o disparo,
e o bosque e a serra e o mar,
e o rio e a luz e o sol e a noite branca”
Lois Diéguez, Sete poemas e un maio

Logo de coñecer algunhas das paraxes máis fermosas do concello coruñés de Valdoviño, tal que a Ermida da Virxe do Porto ou o moderno faro de Punta Frouxeira, ámbolos dous sitos na parroquia de San Vicenzo de Meirás, decidimos coller camiño cara un dos meirandes atractivos que aínda agardabamos coñecer neste fascinante concello da Comarca da Ferrolterra. Denantes de liscar de Valdoviño debiamos percorrer aquel extenso areal que albiscaramos ó nordeste do faro, e por suposto, coñecer a lagoa que agocha e protexe dende a noite dos séculos; unha das máis senlleiras do noso país. Collemos rumbo cara a praia e lagoa da Frouxeira, un espazo ecolóxico virxe, un conxunto de gran valor medioambiental, onde cada ano se refuxian milleiros de aves viaxeiras. Camiñamos un bo anaco por aquel branco Areal da Frouxeira denantes de coñecer a súa lagoa. A praia, de mar aberto i embravecido, de finísima area, posúe máis de tres quilómetros de lonxitude dende Valdoviño até a parroquia de San Vicenzo de Meirás. 


As dunas deste areal xogan un papel fundamental para a protección e conservación da Lagoa da Frouxeira, xa que serven de represa natural e favorecen a contención das augas. De feito, tanto o areal como a lagoa, foron declarados Zona de Especial Protección de Aves (ZEPA), Humidal de Importancia Internacional (RAMSAR) e Lugar de Importancia Comunitaria (LIC Costa Ártabra). Así mesmo, foron tamén incluídos no Rexistro Xeral de Espazos Naturais de Galicia. Logo de coñecer unha pequena parte deste branco e fino areal, decidimos procurar a súa lagoa. Achegámonos ata ela sobre das dunas pero a través dun ecolóxico paseo de madeira. Á fin estabamos ante a senlleira Lagoa da Frouxeira, ante a verdadeira xoia natural que nos trouxo até este fermoso Concello de Valdoviño. Como diciamos anteriormente, a Lagoa da Frouxeira é un encrave húmido de gran importancia no noso país, especialmente por ser un lugar de gran valor ornitolóxico. 


Nesta lagoa, neste recanto de augas transparentes, adoitan descansar, ano tras ano, numerosas aves migratorias. Eiquí deben atopar a paz, a protección e o alimento necesario pra seguiren a súa instintiva viaxe até os máis afastados e descoñecidos confíns. Esta lagoa posúe unha forma ovalada, case que rectangular, e unhas dimensións aproximadas de 1.700 metros de longo por uns 500 metros de ancho. A profundidade non adoita superar o metro e medio de altura. A lagoa recibe as augas doces do Rego de Vilar e os aportes da chuvia, e desemboca nas salgadas augas do mar a través dunha canle, duns aproximados 20 metros de anchura, que se abre coa acción das mareas. Nos últimos invernos, xa semella unha costume que se inunden os terreos próximos á lagoa, froito do aumento periódico da cota hídrica e das adversas condicións meteorolóxicas. Contan que antano eran os propios veciños do lugar os que abrían a canle, previndo o posible asolagamento das súas terras. 


Nesta lagoa teñen o seu leito, o seu hábitat, o seu fogar, numerosas especies animais. Baixo das augas deste húmido verxel nacen e medran as anguías, namentres que as marxes da lagoa son o fogar de numerosos anfibios como a ra estroza (Hyla arborea), a ra vermella (Rana temporaria), a ra verde (Pelophylax perezi), a píntiga común (Salamandra salamandra), o sapo (Bufo bufo), e o sapo corredor (Bufo calamita), así como mustélidos como a lontra (Lutra lutra) e micrótidos como a rata de auga (Arvicola sapidus) ou a trilladeira dos prados (Microtus agrestis). No que respecta ó mundo dos réptiles, son as cobras de colar (Natrix natrix) e os escánceres os que adoitan localizarse a rentes mesmo da lagoa, procurando zonas húmidas. A perigosísima víbora de Seoane (Vipera seoanei) pódese achar tanto en ambientes húmidos como nos secos areais. É frecuente que polos arredores da lagoa se albisquen raposos e mesmo xabarís. Mais se por algo se distingue este importantísimo espazo natural, é por ser o fogar, a estación; o refuxio para a vida e o descanso de milleiros de aves. 


Moitas das aves que eiquí conviven son sedentarias e pasan aquí todo o ano, para elas a Frouxeira é o seu fogar. Outras, nembargantes, son aves de paso ou migradoras, e a pesares de viren tódolos anos, somentes paran pra descansar. Estas aves de paso viaxan dende a costa occidental de África até o norte de Europa, onde semellan aniñar. Na contorna da Lagoa da Frouxeira pódense albiscar galiñolas negras ou demos negros (fulica atra), rascóns de auga (Rallus aquaticus), patos frisados (Anas strepera), pitas da auga (Gallinula chloropus), gaivotas choronas (Larus ridibundus), azulóns (Anas platyrhynchos), pilros comúns (Calidris alpina), pilros tridáctilos (Calidris alba), parrulos chupóns (Aythya ferina), píllaras reais (Charadrius hiaticula), mazaricos rabinegros (Limosa limosa), cercetas, corvos mariños, garzas imperiais e até falcóns. Deixamos tras de nós este areal i esta lagoa, este verxel onde pousan, onde peteiran, onde berran, onde descansan; onde reinan as aves viaxeiras. 

domingo, 7 de setembro de 2014

A eira e canastros de Barroso


“Xunta palla, xunta palla,
para facer un palleiro,
i-e no canastro bó millo
pra non traballar no inverno”.
Mª do Carme Kruckenberg, Obra poética case completa

Logo de visitar o Calvario e os canastros da parroquia melonesa de Quins, quixemos procurar outra aldea, outra importante mostra de arquitectura popular galega, non moi lonxe de Quins; concretamente na parroquia de Barroso, no veciño Concello de Avión.  Neste lugar localízase unha das meirandes concentracións de canastros do noso país, un importante patrimonio que non dubidamos en visitar. Viaxamos pois cara a Parroquia de Santa Baia de Barroso, cara o concello ourensán de Avión, sen saírmonos aínda da sempre fascinante Comarca do Ribeiro. Achegámonos a esta fermosa parroquia unha solleira e calorosa mañá de maio. Ó chegar a Barroso non conseguimos avistar os hórreos ou canastros que procurabamos, polo que non dubidamos en abordar a un veciño do lugar para preguntarlle por eles. 


O veciño decidiu, moi amablemente, acompañarnos até o lugar, que ficaba moi preto de nós pero sen sinalizar. Á fin estabamos ante a eira e canastros de Barroso, ant’outro senlleiro conxunto de hórreos erixidos en pedra e madeira, ó igual ca os de Quins, pero iso si; con maior número de canastros e moito mellor conservados. Achegámonos ós primeiros canastros que atopamos namentres arrodeabamos esta pétrea i enorme eira comunal, para detérmonos a ollar as súas características. A pedra era empregada para conformar o armazón do canastro, aportándolle solidez e resistencia. A madeira, nembargantes, empregábase somentes para cubrir todos e cada das caras; a frontal, a traseira e as laterais. A cuberta destes canastros é a base de lousas graníticas, aínda que pola contorna acostúmase tamén a cubrilas de tella ou mesmo de lousa. 


Nesta pequena aldea de Barroso consérvase un total de 29 canastros. Esta é, de feito, a terceira maior concentración de hórreos do noso país tralos 30 exemplares de Combarro e os 34 do concello ourensán de A Merca; a segunda de Europa, somentes superada polos 62 canastros de Lindoso, en Portugal. Perdémonos camiñando entre os canastros, ollando as súas grandes similitudes e as súas mínimas diferenzas, palpando a madeira, os tornarratos, contando pares de pés e celestes liques nos pétreos tellados. Todos e cada un destes canastros, como diciamos anteriormente, fican nun excelente estado de conservación e nunha contorna de gran beleza natural e paisaxística. Todo semella en paz neste recuncho de Barroso; eiquí respírase harmonía. 


Contan que a existencia destes canastros poida que se remonte ó século XIV, ou iso é o que semellan testemuñar uns diezmos aboados polos veciños de Abelenda, San Cristovo e San Xusto, ó Señor de Ribadavia aló polo 1478. Os veciños de Abelenda aboarían 16 fanegas de pan de millo e centeo, os de San Cristovo, dúas fanegas de pan e os de San Xusto, 40 fanegas tamén de pan. Este feito fai pensar que daquela os veciños xa tiñan a necesidade de conservar o cereal dadas as cantidades que se citan. No ano 1630 terían lugar novos pagamentos de diezmos ó Señor de Ribadavia, o que semella reflectir que a explotación de cereais na contorna continuaba. 


Contan tamén que nunha enciclopedia escrita polo político Pascual Madoz Ibáñez aló polo ano 1843, citábase que nas parroquias de Abelenda e Amiudal, pertencentes ámbalas dúas ó Concello de Avión, cultivábase o millo e o centeo. O certo é que neste concello aínda se conservan centos de canastros, algúns din que até 700, mais por desgraza, a meirande parte dos mesmos fican nun estado de ruína e abandono. O tempo foi mudando as nosas costumes, e o uso destes canastros foise perdendo. A diáspora, o tempo, a fuxida dos máis novos ás cidades e unha poboación cada vez máis avellentada, foi facendo que estas antigas construcións sexan, no mellor dos casos, meros obxectos decorativos ou parte do atractivo de pequenos lugares esquecidos coma este. 


Regresamos até a gran eira que nos deu a benvida a este valioso recuncho de Barroso. Nela tratamos de cavilar nas moitas xeracións que logo de arar e segar o millo e o centeo, de traballar nos campos arreo, mallarían gozosos nesta eira o seu cereal. E gardarían despois o froito do seu traballo, a semente do seu pan, a súa fartura; en cadanseu canastro, “pra non traballar no inverno”. Maxinamos aquelas xeracións de veciños agardando, nesta eira, a súa quenda pra mallar. Agardando nos muíños da aldea a súa moenda. Logo de tanto maxinar, abrimos os ollos e decatámonos que, por desgraza, pouco queda xa desa Galiza que estabamos a maxinar; a rememorar. O tempo e o progreso, como diciamos anteriormente, fixo que construcións tan senlleiras como hórreos e muíños caeran en desuso e perdesen o seu sentido nos nosos días. 


Malia todo, sorprende para ben coñecer lugares coma este de Barroso, que os veciños ou autoridades competentes, tiveron o acerto de recuperar. Deixamos tras de nós esta importantísima mostra de arquitectura popular, o terceiro meirande conxunto de canastros do noso país, para proseguir coa nosa particular viaxe polas cálidas terras ourensás. Que estes canastros do Barroso sirvan tan sequera pra lembrar, ás xeracións que están por vir, as tradicións e o xeito de vivir dos nosos devanceiros; a dura e leda infancia dos nosos avós.  

sábado, 6 de setembro de 2014

O moderno Faro de Punta Frouxeira


“Primeira man amiga 
qu'o emigrante estreita, 
foguete debecente 
nas festas da galerna. 
O mar reza as suas foulas 
como rosarios brancos 
caron da tua cruz de luz inmovel 
na noite axionllado. 
Pano da derradeira despedida. 
Lazariño dos barcos. 
Arbor decote orfo 
de ponlas e paxaros. 
Que como Cristo vas encol da ágoas 
estendendo os teus brazos, 
mirando pol-a vida dos que dormen, 
na cruz da escuridá, dependurado”.
Luís Amado Carballo, Proel

No fermosísimo concello coruñés de Valdoviño, e a escasos metros da Ermida da Virxe do Porto, acharíamos esta pasada primavera o Faro da Frouxeira, un dos máis modernos do noso país. Este faro localízase, ó igual que a Ermida da Virxe do Porto, na parroquia de San Vicenzo de Meirás, e máis concretamente, na Punta Frouxeira; no extremo oeste do areal e lagoa da Frouxeira e moi preto do fermoso e senlleiro areal de Pantín. Quixemos achegarnos até esta punta, na que desgraciadamente faleceron tres veciños durante os duros temporais desta pasada invernía, para coñecer de primeira man a beleza que agochan os vertixinosos cantís, e o bravío mar, deste traizoeiro recuncho das Rías Altas. Logo de contemplar a fermosa Ermida da Virxe do Porto, o meu amigo Samuel e máis eu collemos rumbo ó faro, que acharamos de camiño denantes de chegar á ermida. Nada máis chegar a Punta Frouxeira e denantes mesmo de detérmonos a ollar a singular estrutura do seu faro, decidimos achegármonos até os seus impresionantes cantís. Dende alí albiscamos dúas fermosísimas panorámicas da contorna. Cara o nordeste, o longo e branco Areal da Frouxeira, e cara o suroeste; os perigosos e vertixinosos cantís de O Porto, onde se localiza a branca ermida que acabaramos de coñecer.


Logo de contemplar a contorna dende o alto dos cantís, decidimos centrar toda a nosa atención no seu faro, que semella un espello desta bravía i asasina Costa Ártabra, co fin de coñecer máis polo miúdo as súas características e a súa curta historia. O Faro de Punta Frouxeira, singular e vangardista, foi erixido no 1992 pola Autoridade Portuaria de Ferrol-San Cibrao, mais non comezaría a funcionar até ben entrado o ano 1994. No 2008 sufriría as súas primeiras reformas, nas que se eliminaría unha fachada de vidro e se tapiarían os diferentes andares, deixando somentes pequenas xanelas nas escaleiras. A torre acada os 30 metros de altura, e a súa lus; máis de 20 millas náuticas. Este faro branquiazul, que se sitúa a máis de 90 metros sobre do nivel do mar, é totalmente automático i está controlado remotamente dende o mesmo día que entrou en funcionamento. E non resulta estraño, pois como diciamos ó comezo, este é un dos faros máis novos do noso país, somentes superado polo de Punta Nariga, no concello coruñés de Malpica, proxectado polo prestixioso arquitecto galego César Portela i erixido entrámbolos anos 1993 e 1995. 


Nesta Punta Frouxeira, ó igual que noutros puntos da nosa xeografía como a contorna do Seixo Branco, aínda se poden ollar as ruínas de antigas instalacións militares, -tal que postos de observación, baterías, garitas de vixilancia, túneles e outras moitas dependencias como cociñas, aseos e habitacións-, que proliferaron na década dos 40 e que tiñan o fin protexer esta costa de posibles ataques logo da 2ª Guerra Mundial. Deixamos tras de nós este recuncho único para achegármonos agora até o areal e a lagoa da Frouxeira, non sen antes desexar que este faro, moderno e sen fareiro, continúe a alumear esta costa “pol-a vida dos que dormen” e para ben de tódolos mariñeiros.

xoves, 4 de setembro de 2014

O Calvario e canastros de Quins


“Galicia rube ó Calvario.
Non leva ás costas a cruz do Nazareno:
leva o seu mantelo probe,
leva o seu mantelo vello.
Galicia está cansa,
soia cos seus pensamentos.
Non chora; secouse a fonte.
Ten as serpes chuchándolle os peitos.
Non prega nin pon xusticia.
É mal da alma, e mal do desespero”.
Ramón Cabanillas, Da terra asoballada

Retornamos á cálida Provincia de Ourense para proseguir con aquela primaveral viaxe na que coñeceramos a Torre de Sande, os Castros de San Cibrao de Las e o Castromao, así como tamén o Mosteiro de Santa María e as máxicas Pozas de Melón. Denantes de liscar deste sorprendente concello da Comarca do Ribeiro, decidimos procurar un pequeno lugar do que algo nos tiñan falado anos atrás. Trátase de Quins, unha aldea melonesa que atesoura un importantísimo patrimonio de grande interese artístico i etnográfico, posto que fica ateigada de cruceiros e canastros. Viaxamos pois cara a parroquia de Santa María de Quins co obxectivo de coñecer, máis polo miúdo, unha das maiores concentracións de hórreos, ou canastros, do noso país. Nembargantes, non debemos esquecer que este lugar posúe tamén un Calvario e numerosos cruceiros que conforman un antigo viacrucis. 


Tiñamos ganas xa de percorrer as corredoiras doutra aldea viva pero silenciosa; célebre pero esquecida. Chegamos a Quins a iso das doce. Corría un ar cálido e o ceo presentábase limpo e solleiro; azul. Quins recibiríanos cunha fonte e un lavadoiro onde nos refrescaríamos denantes de comezar a ascensión ó outeiro no que se localiza o seu patrimonio, as súas máis sacras e célebres xoias; os seus cruceiros e canastros. Nada máis emprendela marcha, comezamos a albiscar os primeiros hórreos de pedra e madeira que coñeceriamos en Quins. Neste outeiro localízanse un total de 24 canastros que se concentran en dous grupos principais. Estes dous grupos, de dez e catorce canastros, fican separados no alto do outeiro polos cruceiros que conforman o Calvario. Arrodeando este outeiro acharíamos tamén outros moitos cruceiros de grande interese artístico que conforman, desta volta, o viacrucis. 


Achegámonos até o Calvario, até aquelas tres cruces centrais para ollar máis de preto as súas características. Chamaron fortemente a nosa atención os dous cruceiros dos extremos, xa que as súas cruces presentaban as trabes horizontais, ou patíbulos, inclinadas de xeito notable. Hai quen cre que estes patíbulos inclinados poida que imiten as cubertas a dúas augas dos canastros do lugar. O viacrucis, de estilo barroco, comeza preto da Igrexa de Santa María, que data do século XVIII. Logo de ollar o Calvario, collemos camiño do segundo grupo de canastros. Sorprende ver tal cantidade de hórreos de granito e madeira detrás mesmo deste Calvario, esparexidos uns a carón de outros. A meirande parte semellan presentar un teito a dúas augas cuberto de tella, mais tamén hai outros conformados por unha cuberta de laxes graníticas; concretamente os máis antigos. 


Canto millo terán gardado estes canastros, canta riqueza teñen atesourado, canta fame teñen afastado deste noso país, desta nosa eterna “terra asoballada” que tivo, ten e terá “serpes chuchándolle os peitos”. Canto patrimonio achamos neste fermoso lugar, neste sacro outeiro de canastros melonés. Camiñamos de regreso por este antigo viacrucis para coller camiño de volta, coa ollada posta agora noutra aldea e noutros canastros; os de Barroso, no veciño Concello de Avión. Non permitamos que estas xoias rematen por desaparecer, pois morrería con elas boa parte da nosa historia, da nosa cultura e das nosas tradicións.