luns, 20 de xaneiro de 2014

Moeche, berce de Revoltas Irmandiñas


“Hai que romper os púlpitos, as torres de homenaxe,
os parapetos, as almeas, romper as saeteiras,
hai que romper os fosos, hai que romper o escuro
e abrir as portas”.
Antón Avilés de Taramancos, Última fuxida a Harar

Retomamos o noso camiño polas múltiples e variadas fortalezas que atesoura o noso país. Desta volta quixemos volver ó extremo norte da Provincia da Coruña para perdérmonos pola Comarca de Ferrol, unha terra que tiñamos bastante esquecida nesta fraga e que nos ten moito que amosar. Andabamos á procura dunha antiga fortaleza nos dominios da poderosa liñaxe dos Andrade, en terras de gloria e sufrimento, de batallas e revoltas aínda latexantes. O noso obxectivo ficaba por antr’os vales que o Xubia foi labrando ó longo dos séculos, nun pequeno concello do interior desta comarca ferrolá. Dirixímonos cara Moeche, un municipio duns 1500 habitantes que se perden por antr’as cinco parroquias que o compoñen; Santa María de Labacengos, Santiago de Abad, Santa Cruz, San Xoán e San Xurxo de Moeche. O nome deste concello semella proceder dunha antiga vila fundada denantes do século X por un cabaleiro chamado Modesto. De aí que o topónimo poida proceder de Vila Modesti. Chegamos á parroquia de San Xurxo de Moeche unha fresca mañá de inverno, logo de ollar o impresionante e monumental Mosteiro de Monfero, onde descansan, en traballados sartegos de pedra, os restos de boa parte da estirpe dos Andrade. Entre estes sartegos, estaba tamén o de Nuño Freire de Andrade, alcumado o “O Mao”, que tería un papel moi importante na historia do castelo que estabamos a piques de coñecer. 


A historia de Moeche está estreitamente ligada, como non podería ser doutro xeito, ó seu castelo, que é a mostra arquitectónica máis importante e valiosa que conserva. Esta fortaleza medieval, xunto coas de Vilalba e Pontedeume, foi edificada no século XIV polos Andrade, i en concreto, por Fernán Pérez de Andrade “O Boo”. O obxectivo non era outro que manter ben controlados os extensos dominios que posuían nestas terras do Eume. Logo, a estas tres fortalezas de control habería que sumar a incorporación do Castelo de Naraío, situado no veciño coruñés de San Sadurniño. Estas fortalezas marcaban e vixiaban as terras, o poder e os recursos dos Andrade. Esta fortaleza, coma tantos outros castelos do noso país, tivo que sufrir as consecuencias das Revoltas Irmandiñas. Nembargantes, a de Moeche sería a gran protagonista destas sublevacións, xa que tivo que sufrir ata en dúas ocasións a furia e a rabia contida polos vasalos. Ademais, contan que eiquí tivo lugar a primeira de todas as Revoltas Irmandiñas acontecidas no noso país. Esta primeira revolta tivo lugar aló polo 1431, cando o pobo, farto dos abusos dos Andrade, comezou a sublevación da man de Roi Xordo e a Irmandade Fusquenlla


O primeiro obxectivo da irmandade sería dar morte ó señor. Neste caso, a Nuño Freire de Andrade “O Mao”, de quen falabamos ó comezo. Contan que o tentaron atacar na mesma fortaleza de Moeche. Ó “Mao” non lle quedou outra que fuxir a fume de carozo cara á súa Pontedeume natal, co pobo sublevado pisándollelos talóns. Cando os irmandiños chegaron a Pontedeume, “O Mao” xa ía camiño de Santiago de Compostela, onde foi  acollido e protexido polo arcebispo. 

Namentres isto sucedía, os irmandiños destruirían parte do patrimonio que os Andrade tiñan en Moeche e perseguiríano até Compostela. Unha vez alí, o arcebispo emprazaríaos a loitar, cos exércitos xa descansados e organizados, na Batalla do Eume. O Mao derrotaría a esta primeira revolución irmandiña, na que din que puido falecer Roi Xordo. Logo da vitoria, O Mao reprendería e castigaría duramente ós vasalos. A segunda revolución Irmandiña tería lugar aló polo 1.467, tempo no que estas terras xa non eran dos Andrade, senón que ficaban baixo o domino do poderosísimo Condado de Lemos. Desta volta, os Irmandiños tampouco tiveron moita sorte, mais os danos ocasionados na fortaleza foron maiores que na primeira revolta, deixando o Castelo de Moeche destruído e arruinado case por completo. O Conde de Lemos, logo da vitoria, obrigou ós vasalos a reconstruílo de novo. Logo destas dúas históricas revoltas, a Fortaleza de Moeche foi adaptándose ás situacións e ós tempos, mais os seus muros opresores erguéranse para delimitar territorios, sociedades e xerarquías, para mitigar soños e liberdades; para dominar. Por iso, no século XVI, a histórica fortaleza reconverteríase nun escuro cárcere da xurisdición. Xa en tempos modernos, este histórico edificio pasaría a mans da Duquesa de Alba, herdeira dos condados de Lemos e Andrade, e a derradeira dona e señora deste castelo. 


No que respecta á súa estrutura, posúe unha planta octogonal, construída en cachotería de lousa e perpiaños de granito, e fica arrodeado na súa parte oeste por un foxo pouco profundo escavado na mesma rocha. O edificio fica dominado por unha torre da homenaxe de planta cadrada e duns 18 metros de altura. Os muros que protexen o edificio acadan os 12 metros de altura, abertos ó exterior por estreitas e fermosas seteiras. Nos nosos días, estes muros antano opresores e dominantes, albergan un interesantísimo museo que recrea os duros tempos daqueles señores e campesiños, así como as lendas e batallas que se teñen sucedido nesta pequena e lendaria Fortaleza de Moeche. Ademais, cada ano, os seus veciños recrean aquelas revoltas no seu popular Asalto ó Castelo. Ollamos os escudos dos condes e o patio de armas. Deambulamos polo alto dos muros e contemplamos os amplos e verdescentes dominios dos señores. Camiñamos baixo unha bóveda que nos achegou até as marcas dos canteiros que tiveron que erguer estes muros, estas bóvedas, esta torre i estas graníticas ameas.  Agora, logo de tantas revoltas, de tanto odio, de tantas mortes e de tanto sufrimento, este anaco de historia é propiedade dos veciños de Moeche; de todos e cada un de nós. Deixamos tras de nós as escuras e frías entrañas desta casa dos Andrade e dos Lemos, para volver a pisar o chan de escravizados labradores, a xenerosa terra campesiña, e ollar dende fóra, dende abaixo, unha fortaleza galega liberada. Liscamos fachendosos de Moeche, rememorando aqueles versos do gran Avilés de Taramancos que dicían algo así como que “hai que romper o escuro e abrir as portas”.

2 comentarios:

Anónimo dixo...

Valioso traballo histórico.
Quedará para a posteridade (galega )
Noraboa!

I. Iván Fraga Moure dixo...

Xa quixera, xa... Mais con manter entretidos ós meus bos seguidores xa me chega. Grazas mestre!
Unha aperta!