martes, 29 de xaneiro de 2013

A xigantesca Pedra dos Namorados


"O través d'aguzados penedos
penso ver empinados petoutos,
viñas, hortas, devesas e soutos,
q'apouvigan os ventos d'o Sul.
E saltando regueiros e valos,
cata xa outros bós horizontes,
outros veigas, mariñas e montes,
que se perden n'a brétema azul".
Francisco Añón, A Galicia

Ás veces, as xoias coas que nos agasalla a natureza fannos sentir ananos, seres doutra época que non comprenden a longa e sufrida historia do seu pobo, nin os innumerables legados feitos en pedra que súan e se dilatan, que acougan da chuvia i ensombrecen as terras. Moitos destes tesouros fican esquecidos e asolagados polas hedras a carón de grandes estradas, mais ou menos sinalizados. Outros, pola contra, agochados nos montes da contorna ou a carón dos fogares dalgunha solitaria aldea. Sacamos folgos para retomar o camiño dos xigantescos penedos que se agochan na sempre feiticeira Comarca do Condado, no interior da Provincia de Pontevedra, na mesma terra dos canteiros. Longa é a historia canteira destes “bós horizontes” do Concello de Ponteareas, pois como xa temos falado con anterioridade na nosa visita inicial á lendaria Pedra do Equilibrio, estas terras son o berce de xeracións enteiras de canteiros. Os montes da Picaraña sorpréndenos cunha variada gama de verdes que se acentúan co azul resplandecente dun ceo primaveral. Servíndose das sutís correntes do sur, un rutilante corvo semella acompañarnos na procura dun dos máis impresionantes tesouros herdados, un conxunto coñecido como A Pedra dos Namorados.  No noso camiño ollamos uns montes poboados de penedos e piñeiros, adurmiñados pola brisa cálida dun verán que non tardará en chegar. O sol comeza a trazar unha liña de luz onde fitar de vagar o voo dun pole remexido polas abellas, un norte ficticio que nos conducía ata a Parroquia de Arcos.


Non tardamos en emprendela andaina que nos achegaría a outra das moitas formacións rochosas que, ao igual ca Pedra do Equilibrio, fican como testemuñas vivas do pasado, mostras mudas que nos fan reflexionar sobre o paso séculos, sobre dos ritos e lendas, e no caso que agora nos ocupa, tamén sobre do amor. Nun pequeno outeiro e a escasos metros da estrada nacional, achamos á fin a maxestosa Pedra dos Namorados, que se sobrepón sobre dos campos de labranza e as escasas vivendas do lugar. Somentes os máis altos e vellos piñeiros d’arredor son quen de facerlle, quizais, un pouco de sombra a este espectacular conxunto granítico onde se sobrepoñen tres xigantescas pezas de incalculable peso. Baixo o cerco de negra sombra que debuxa de costas ó sol este lendario monumento, fican silenciosos os carballos e as fieitas.Tamén as pequenas hortas que se arremuíñan ó redor. A hedra, pola súa parte, gabea polas vertixinosas moles de pedra do monumento, devecida e sen descanso, procurando unha raiola de luz que lle mostre o camiño para acadar o ceo. Non foi doado comprender a composición desta formación pétrea, nin foi sinxelo ollala de preto, pois tanto a súa sombra como as súas esaxeradas dimensións, non no lo permitiron. Retrocedemos uns cantos metros, pois este monumento fainos sentir ananos, tal que esquíos e donicelas.


Xa dende máis ó lonxe, parámonos a comprender o significado do seu peculiar nome e as lendas que garda ás súas costas. De feito, tamén chamou a nosa atención a cantidade de pedriñas que ficaban depositadas na superficie da laxa máis elevada. A lenda conta que os corazóns máis namoradeiros han visitar este monumento herdado dos antergos e, de costas ó mesmo, lanzarán tres pequenas pedras. Cantas máis pedras queden sobre desta xigantesca laxa, máis probabilidades terán de cara ó amor. No caso de non quedar ningunha, as cousas de amores non mellorarán. Arrodeámola Pedra dos Namorados para contemplar toda a súa impoñente silueta, as súas pezas moldeadas polo vento, eternamente pousadas unhas sobre das outras, coma se dunha cálida aperta se tratase. A formación atópase sustentada sobre dunha xigantesca pena que fica medio descuberta nun terreo intricado e mesmo desnivelado. Sobre desta enorme rocha, que supón a base de todo o conxunto, aparece outra peza máis pequena que a inferior pero aínda así, de tamaño considerable, e sobre da cal se sustentan outras dúas.Unha delas, a máis pequena de todas é, por así dicilo, a peza clave que se encarga de sustentar á terceira e definitiva laxe superior, de dimensións colosais. Contan que esta importante e anterga pena xa fora morada de primitivos cazadores do Neolítico, e que dende as máis remotas idades serviu de acougo, de sombra e de fonte de tódolos desexos dos seus diminutos e mortais visitantes.  

xoves, 24 de xaneiro de 2013

Celanova de abades e poetas


“Nesa surrisa túa, Celanova,
pola que pasa o vento,
hai unha triste historia non contada,
feita de amor e troquelada en ferro.
Longos días de pranto e de cinza,
a lúa embaixo, o sol enriba.
Por iso rostro craro,
no que se miran todas as estrelas,
pasan sulcos de luz estremecida,
cantigas de mencer, noites de pedra.
Escumas de saudades sempre vivas,
a lúa embaixo, o sol enriba”.
Celso Emilio Ferreiro. Onde o mundo se chama Celanova

Celso Emilio Ferreiro é un dos grandes 
escritores galegos de tódolos tempos
Cantas veces non lembraría o noso insigne poeta Celso Emilio as súas feiticeiras Terras de Celanova dende o seu exilio nas Américas. Cantas veces non lembraría as húmidas torres do mosteiro, o prácido rumor das fontes, o son das súas afastadas badaladas nos fríos amenceres do Arnoia. Onde quedou o ledo cheiro das lareiras, o balbordo da feira e o recendo das pulpeiras. De camiño ó mosteiro, Celso Emilio perdura nun monumento de bronce, nunha das rúas que conducen á Praza Maior. Celanova garda con fachenda a memoria dos seus poetas, e entre eles, a figura de Celso Emilio Ferreiro (1912-1979) foi unha das principais. Ó longo da súa vida participou na consolidación do movemento galeguista, nuns tempos tan duros coma os da Guerra Civil e o Franquismo. Hoxe en día é un dos principais poetas clásicos de toda a Literatura Galega, e un referente fundamental para o Galeguismo. 
As brétemas do amencer esvaécense sobre das rúas de Celanova, coma se a vila estivese e espertar dunha “longa noite de pedra”. O campo da feira, de costas ó mosteiro, fica baleiro a estas horas, e os solitarios bambáns do parque móvense de vagar coa brisa do inverno. Recende a madeira, a fume de lareiras madrugadoras, a herba recén cortada. O silencio invade as rúas, e somentes a sombra das árbores semella poboar a escuridade das alamedas. Adentrámonos nos rueiros que nos conducen ata a Praza Maior, centro desta histórica vila de poetas e abades, situada a medio camiño entre a cidade de Ourense e a Raia de Portugal. 


A historia de Celanova é a mesma que a do seu mosteiro, fundado, segundo a lenda, aló polo século X da man do anacoreta San Rosendo, natural do lugar de A Cela, nos fríos cumes do Xurés. No século XI, e grazas a numerosos privilexios e doazóns, chegou a ser o máis poderoso desta parte do País, dominando a Alta Limia, Monterrei e O Ribeiro. Tralas revoltas irmandiñas, que derrubaron as achegadas fortalezas nobiliarias de Milmande e Vilanova dos Infantes, os nobres comezaron a saquear as propiedades e bens dos abades beneditinos de San Salvador de Celanova. Foron os Reis de Castela os que salvaron o vello mosteiro, interesados en que o poderío da Igrexa mantivera a raia calquera intento de rebelión nobiliaria. 
A Praza Maior ábrese ante nós, con todo o seu repertorio de galerías vidradas, que reflicten a cor cincenta do ceo. O chan empedrado aínda fica humedecido pola friaxe da noite, e un grupo de pombas peteiran as derradeiras migallas arredor dos bancos que ollan a soberbia fachada de San Salvador, dominada pola efixie do seu anacoreta fundador. 


No medio da praza albíscase unha monumental fonte do século XVI, que noutros tempos estivera nun dos claustros monacais. Achegámonos ata ela para ollar de preto as estrañas faces condenadas a emanar auga dende as súas queixadas para ben de toda a veciñanza de Celanova. Ollamos de fite os rostros pétreos que semellan mofarse de nós, amedrentarnos. Ollamos a perfección dos canteiros d’antano, a súa maxestosa virtude, o seu nobre traballo. A fachada da igrexa resplandece cos seus grandes grupos de columnas monumentais, os seus pináculos e os seus escudos. No outro lado do conxunto, albiscamos parte das dependencias do mosteiro, e a entrada principal do recinto, enmarcada nunha elegante fachada engalanada con grandes columnas dóricas. No interior do mosteiro traballaron os máis afamados artistas da época, e os seus fermosos claustros, con fermosas bóvedas de cruzaría, aínda agochan a minúscula capela mozárabe de San Miguel, unha reliquia que sobrevive dende o século X, e que puido ser o xermolo do actual mosteiro. 


A igrexa e as demais estancias monacais agochan multitude de obras de arte, que enriqueceron o mosteiro despois de que este semellara estar a rexurdir das súas cinzas. Mais a decadencia eclesiástica foi inevitable, e as guerras e conflitos remataron co pouco que lle quedaba ós monxes de Celanova. A Desamortización de 1837 marcou o fin da apacible e antano poderosa existencia dos monxes beneditinos de San Salvador. Despois disto, chegou a ser cárcere, cuartel, escola, e mesmo vivenda particular. Hoxe acolle a Casa do Concello, o Instituto de Educación Secundaria e os Servizos Sociais. 

Celanova garda con fachenda a memoria dos seus poetas, pois sen eles nunca terían chegado aires novos a estas terras sumidas dende antano no dominio eclesiástico. No centro da Praza Maior, ollando aínda con desafío ás ameazantes torres do mosteiro, a face do excelso poeta Manuel Curros Enríquez (1851-1908) lémbranos a súa dura loita. Ó longo da súa existencia, adicada á defensa e ó compromiso co pobo galego, contras as inxustizas e a miseria, tivo que lidiar coa censura e a persecución, polo que decidiu emigrar ó final da súa vida a terras cubanas, onde foi a morrer “lonxe da terriña”. Hoxe está considerado un dos tres grandes escritores do Rexurdimento, a carón de Pondal e Rosalía. 
Celso Emilio, que foi o principal continuador da poesía cívica e social fundada por Curros, tamén tivo que sufrir a represión por defender a un pobo, a unha cultura, a unha lingua. Tamén el tivo que emigrar, mais ó contrario de Curros, retornou pra continuar coa súa laboura a prol de Galicia, e pra morrer alí, "onde o mundo se chama Celanova". 

domingo, 20 de xaneiro de 2013

A misteriosa Cidadela do Monte da Cidade


“Falarámbos d' as fondas saudades,
d' os delores que son a nosa herencia,
d'o esquecemento amargo en que vivimos,
d' as nosas grorias vellas,
d' as venerandas ruinas q' inda s' erguen
ô pé d'estas montanas xigantescas,
baluartes que foron n-outros sigros
d' a nosa independencia;
pois anque probes son, o amor d' a pátria
n-eles con forza e con vigor latexa".

Valentín Lamas Carvajal. Saudades gallegas

As fragas agochan gran parte da maxia e do misterio da historia da nosa terra. Por todos é coñecido que son moitos os antigos asentamentos que se ocultan baixo a ramaxe dos soutos e das carballeiras. Xa temos falado de encraves tan senlleiros coma o Castro de Troña ou o de Borneiro. De feito, o máis habitual é que este tipo de asentamentos adoiten remontarse á época castrexa. Nembargantes, existen tamén outros recunchos descoñecidos que sorprenden pola súa enigmática feitura. Poboamentos esquecidos, de tempos pasados, onde somentes subsisten as derradeiras ruínas d’antigas civilizacións. As fragas, moitas veces, sobrepóñense ós pétreos esqueletes das antigas vivendas, e cobren de espesura as lembranzas destes lugares hoxe mortos, e antano cheos de vida. 

É frecuente achar nesta fraga abondosos exemplares da Asphodelus albus, máis coñecida como Gamota,
que podemos apreciar en primeiro plano. Puidemos identificar esta especie do xénero das Liliáceas grazas ós coñecementos botánicos do noso amigo Antón da Sobreira. Esta chamativa herbácea é habitual nos bosques da familia Quercus (Sobreiras, aciñeiras, carballos...)
Nunha das moitas fragas que cobren coa súa espesura as terras da Comarca de Vigo, no interior pontevedrés, achamos un destes misteriosos asentamentos, de época descoñecida, e do que nada sabemos ata hoxe. O Monte da Cidade atópase dentro do termo municipal de Fornelos de Montes, situado antano entre dous ríos; arrodeado, hoxe en día, pola conca do Encoro de Eiras. Trátase dun outeiro que domina unha ampla extensión de terra agreste, inaccesible e case selvática. Antano, de seguro que esta elevación sería un claro no medio do bosque, pois dende a época castrexa, cando menos, existiron fortificacións defensivas. Hoxe, nembargantes, a fraga tomou posesión do Monte da Cidade, e non hai mellor época do ano para adentrarse nos seus dominios, que a primavera. 


O potente muro fica 
esgazado, e o arco 
lixeiramente escorado
polo paso dos séculos
Nesta época do ano, a fraga amósase exuberante, chea de vida. Somentes nestes meses de chuvia e calor, é cando o bosque amosa toda a súa beleza. As ramaxes dos carballos filtran a límpida luz do sol da mañá, revelando a viaxe constante do pole sobre do ar. As abellas e demais insectos andan atafegados, pois son eles os que teñen a labor de esparexer gran parte deste pole que emana da multitude de flores silvestres que se acumulan a carón dos camiños. Entre todas elas, chama a nosa atención o gran número de exemplares de gamotas, que poboan os dominios da fraga, e apertan ós alongados troncos dos carballos.
Ten que ser moita e moi variada a fauna que habita nesta fermosa carballeira. A luz peneirada debuxa a sombra das ramaxes sobre do musgo e da follaxe que se acumula nos vieiros esquecidos. O principal dos camiños que conducen á croa deste antigo castro que existiu antes da Cidadela, ascende baixo un ceo entretecido de ramaxes, amosando unha rexa e contundente calzada empedrada. Nalgunhas partes, o pavimento consérvase en moi bo estado, e aínda se poden observar as avanzadas canalizacións que recollían a auga dos moitos regatos que baixan do monte, e que mantiñan o camiño drenado. Esta sorprendente calzada amosa a importancia deste pequeno lugar, pois sobre do seu pavimento, podía circular un carro con comodidade. Mais esta fraga está chea de riqueza en tódalas épocas do ano. De seguro que no outono, baixo destes carballos, emerxerán multitude de saborosos boletus e outros moitos cogomelos cos que sempre nos agasallan as nosas fragas. 
Finalmente, no alto do monte, ábrese un estreito canón, protexido por dúas elevadas planicies que protexen a acubillada gorxa. A entrada deste pequeno lugar fica protexida por unha soberbia muralla, lixeiramente curvada, cuio único acceso é un arco apuntado que atravesa o ancho e portentoso murallón. Os habitantes da veciña aldea de Oitabén chámanlle a Ponte dos Mouros. Está construido a base de grandes pezas de cachotería, e érguese sobre a boca inferior do canón, protexendo a súa entrada, e unindo, ó mesmo tempo, as dúas elevacións laterais. Conta o investigador Manuel Gago, na súa web Capítulo Cero, que esta construción puido funcionar tamén de acueduto que achegaba a auga dun regato próximo. Dende logo, esta obra soberbia, inexplicablemente perdida no medio dunha carballeira exuberante, non se pode adscribir á antigüidade castrexa ou romana. 


No interior do recinto, a fraga asolaga con toda a súa maxia. Non é doado distinguir os cadrados muros daquelas esquecidas construcións, pois están cubertos de musgo e liques, e de hedras que chantan as súas raigames nos derrubados muros de granito. Algunhas portas aínda amosan os seus linteis, erguéndose solitarios por antre a invasora maleza. Algúns carballos emerxen d’antre a multitude de estruturas, coma se as almas dos antigos poboadores deste lugar quixeran renacer das súas cinzas. Todos os edificios fican medio soterrados, e arrexuntados uns sobre dos outros, unidos nunha mesma mazá á beira do camiño. 


É imposible saber cal era a utilidade e importancia deste lugar, e por que esta pequena aldea, quizais somentes un burgo de artesáns, contaba con esta soberbia estrutura defensiva. A única pista, quizais a única mensaxe que nos legaron os habitantes da Cidadela, é unha data gravada con claridade na cara interior do arco, 1787. Non sabemos se esta inscrición é posterior, ou se fai referencia á época na que estaba habitada. 
O misterio segue a cubrir de sombras o vello Monte da Cidadela. O tempo mudou o aspecto da terra. Os regatos secaron hai tempo, os ríos foron desviando o seu curso, os montes cambiaron, e as fragas cubriron o que o home abandonara, namentres ó seu redor, nun mundo tan próximo e tan afastado, o tempo e o progreso seguiron o seu curso. 

sábado, 12 de xaneiro de 2013

As húmidas pradarías de Pedra Chantada


"Cal a roxa mapola que 'n o prado
brotóu à primaveira,
y-o sutil aireciño prefumado
a move feiticeira;
pasóu por ante min. Fero e sereno
o sembrante mostróu, y-à sua mirada
trembóu meu corazón cal tremba o neno
á quen pilla n' o campo a troboada.
Cal imáxen qu' en pedra recortada
groria é d' o tempro e galardon d' o arte,
con andar pausadiño y-altiveza
marchou, cal frecha que pol-o aire parte,
sin virar a cabeza".
Aureliano Pereira. Cousas d’Aldea

Chama a atención a gran 
cantidade de cazoletas, 
e os liques dourados,
desgastados polo tempo
Avanzamos cara o norte da Terra Chá, logo de percorrermos as terras baixas de Guitiriz e Cospeito. Ante nós aparecen as fértiles e verdescentes terras de Vilalba, concello en grande auxe, e unha das poboacións máis modernizadas e recoñecidas do norte lucense. Mais nestas terras tamén se conservan vestixios descoñecidos de incrible antigüidade. No noso vieiro, ansiabamos coñecer de preto unha destas xoias tantas veces milenarias. Debido á pouca información que tiñamos, as nosas indicacións eran bastante aproximadas, non nos quedou outra que meternos de cheo naquelas húmidas paraxes que tan descoñecidas eran para nós, e tan estrañas. Logo de camiñar centos e centos de metros, por unhas sendas abertas e chás, que se estendían entre as inmensas pradarías, chegamos a un xigantesco campo de herba verdescente. Por máis que procurásemos, non conseguiamos avistar o monumento. De súpeto, no outro lado do prado, albiscamos algo que podía ter certa semellanza. Ademais, descoñeciamos até a feitura, mesmo a silueta, do que andabamos a buscar, de tan singular e descoñecido coma é. O camiño remataba ante un extremo do bosque, polo que non tivemos máis remedio que penetrar de cheo na húmida pradaría para acadar o que pensabamos que podía ser o noso monumento. Non tardamos en decatarnos que estabamos a atravesar unha enchoupada pradaría, regada recentemente polas chuvias torrenciais, e que non era máis que unha terra lamacenta que cedía baixo os nosos pés. Mais o peor estaba aínda por chegar. Unha nube de enormes mosquitos comezou a arremuiñarse sobre de nós. A cada paso que dabamos, erguían o seu desorientado e errático voo unha incalculable masa de insectos pernilongos da familia dos tipúlidos, coma se dunha praga bíblica se estivera a conxurar contra da nosa presenza. Non tivemos máis remedio que apresurar o paso, á vista de que aquel terreo semellaba interminable. Centos e centos de típulas pernilongas saían de entre cada feixe de herba, impactando contra nós, coma expulsándonos destas terras máxicas e chás.


Finalmente, descubrimos que o pretendido monumento non era máis que o marco lindante dunha leira. O noso desconcerto era tal, que nos prantexamos o retorno por outro camiño que percorría a lado oposto dos leirados. Comezaba a orballar e a nosa partida era xa inminente. Non atopamos rastro, e decidimos voltar. Mais todo aquel esforzo ía ter, finalmente, a súa recompensa. Tras camiñar uns centos de metros, albiscamos á nosa esquerda a ergueita Pedra Chantada. No medio dun prado, erguíase a silueta dun enorme petouto solitario, abrazado por un arbusto de longas ramaxes, recén segada a herba, e verdescente de tanta humidade. Ascendemos, xa abafados, ata os dominios daquel vello monumento ancestral. Ante nós, un dos poucos menhires que quedan no territorio galaico. Somentes sabemos doutras tres mostras deste tipo de construcións, as máis remotas do noso país. O menhir de Pedra Chantada, de máis de dous metros de altura, e dous de perímetro medio, remóntase ós tempos nos que as primeiras comunidades humanas comezaron a traballar as terras. Pode que as súas pequenas cazoletas, que cobren algunhas partes da superficie da enorme peza, foran gravadas varios milleiros de anos denantes de Cristo. 


Non podemos imaxinar os esforzos que gastaron os nosos máis primitivos ancestros, para ergueren estes monumentos mudos, cos medios rudimentarios dos que dispoñían. O menhir foi o primeiro dos monumentos megalíticos que ergueron aqueles primeiros poboadores. Poden atoparse en calquera dos pobos atlánticos de raíz céltica, dende Irlanda ata a Bretaña francesa. Existen grandes conxuntos aliñados, e outras pezas illadas de soberbias dimensións. No nóso país, nembargantes, desapareceron a meirande parte deles, e somentes se poden atopar catro exemplos solitarios. Castelao achacábao a que foron cristianizados, e deron orixe ós cruceiros. Non sabemos cal era a utilidade e significado destas mudas testemuñas pétreas do tempo. Non sabemos cal é o porqué da súa afiada sombra. Hai quen di que puideron ser monumentos funerarios, destinados á eternidade, e que servían de homenaxe eterna á memoria e ó espírito dos antergos. Ó fin e ó cabo, iso é o que seguen sendo para nós: monumentos na lembranza dos ancestros. 

luns, 7 de xaneiro de 2013

Solpor nos Petróglifos do Monte Pedroso


“Mais a n'os vidros d'a grand'araña
Cai o postreiro
Rayo tranquilo qu'o sol d'a tarde
Pousa sereno;
E en cada prancha d'a araña hermosa
Vivos refreos,
Cintileando com'as estrelas,
Pintan mil cores no chan caendo,
E fan qu'a tola d'a fantesia,
Soñe milagres, fina portentos.
Mais de repente veñen as sombras
Todo é negrura, tod'é misterio,
Adios alxofres, e maravillas...
Tras d'o Pedroso, puxose Febo”.
Rosalía de Castro. Follas Novas

Proseguimos a nosa particular andaina na procura desas pequenas xoias descoñecidas do noso pasado máis remoto, que se atopan na contorna de Compostela. Xa falaramos, con motivo da nosa visita inicial ó Monte de Correxíns, da gran cantidade de petróglifos que se atopan nos arredores da capital. Algúns deles, como o do Castriño de Conxo, están entre os máis senlleiros e singulares do País. Outros, nembargantes, destacan pola súa espectacular situación, ou por atoparse nun emprazamento de gran simbolismo.


Saímos de Compostela seguindo o ancestral Camiño de Fisterra. Sobre de nós, érguese a impoñente montaña sagrada de Santiago, que cobre coa súa sombra gran parte da anterga e vella capital. Atravesamos o Sarela pola Ponte do Carme, e comezamos a ascender as vertixinosas ladeiras do sacro e lendario Monte do Pedroso. Este xigantesco macizo granítico érguese entre os vales até os catrocentos sesenta metros de altitude, e dende tempos inmemoriais, debeu ser un lugar místico e cheo de misterio. 
"Achamos os Petróglifos do Pedroso nun 
estreito mirador natural que domina 
as terras da contorna"
Gran parte das súas ladeiras fican cubertas de densos bosques, que imos atravesando namentres ascendemos. Ó noso carón, vanse sucedendo os exemplares de multitude de especies; dende carballos e castiñeiros, até enormes freixos que aparecen en extensos grupos.
A partires de certa altitude, o bosque deixa paso a unha cima desgastada polo vento, cuberta somentes polas toxeiras e silveiras. Dende o cumio do Pedroso, domínase toda a extensión da cidade sagrada. E, ó lonxe, as afastadas Terras do Ulla, dominadas pola sempre presente silueta do Pico Sacro. Ós nosos pés, coma pequenas agullas iluminadas pola luz do solpor, contemplamos as torres da anterga Compostela. As xigantescas e metálicas antenas semellan rabuñar con ansia os límites do ceo. Descendemos até a ladeira de poñente, que dá as costas a Compostela, e olla de fite ás terras máis occidentais. Aquí, nun estreito miradoiro natural que se ergue polos vales, achamos os petróglifos do Pedroso. Os antergos deberon ollar este monte con asombro e admiración,  e convertérono nun monte sagrado, lugar de antigos cultos esquecidos, de rituais prehistóricos que se perden nas brétemas do tempo. Aquí, nesta impresionante ladeira, que domina unha ampla extensión de terras, vales e montes, os antigos feiticeiros das tribos da Idade do Bronce deberon realizar multitude de cultos e rituais, xeración tras xeración, de pais a fillos e de fillos a netos. Os gravados que se conservan compóñense de tres motivos xeométricos de círculos concéntricos, nove pequenas cazoletas, e un símbolo indeterminado con forma de semicírculo. 


Para atopalo, é preciso seguir as indicacións instaladas pola asociación A Gentalha do Pichel, pois son os únicos que, até o de agora, se preocuparon por este tipo de xacementos.
Coa dourada luz do solpor, que ilumina de canto os campos de toxeiras e os esgrevios penedos, podemos apreciar en toda a súa beleza esta indescifrable mensaxe dos antergos, derradeiro sinal que conservamos dos nosos antepasados e do seu xeito de entender o mundo. 


mércores, 2 de xaneiro de 2013

Retorno a San Andrés de Teixido


“Ofrecinm'a pan e auga 
a San Andrés de Teixido. 
Quixera, bendito santo, 
me dèses logo marido. 
(…) 
Chamoum'un mozo bonita. 
¡Nunca por Dios m'o chamara! 
Que dend'estonces sosego 
non vexo n'a miña alma 
(…) 
Escoitando cal ruxía 
auguiña de certa fonte, 
deixei n'ela moitas bágoas, 
pensando n'a miña sorte”. 
Marcial Valladares. Cantigueiro Popular 

Ás veces, paga a pena voltar a eses lugares senlleiros, máxicos, e marabillosos que se agochan nos lugares máis auténticos do País. Cumpríanos voltar a un deses encraves con tanta sona e de sobra recoñecidos. Cumpríanos retornar ó Santo Andrés de Teixido, no corazón da antiga Britonia, e ofrecernos á paz e á fe que neste lugar se respira. Na nosa primeira visita, xa coñeceramos gran parte da maxia e fermosura que aquí conflúen, os milagres e o balbordo das romarías, mais precisabamos voltar coma se algo nos chamara dende a profundidade do pequeno val de San Andrés. Era coma se o San Andrés de Cabo do Mundo levara xa tempo agardando por nós.


Viaxamos ó extremo norte da provincia da Coruña, ata as esgrevias e feras costas ártabras, antiga terra da Britonia, eternamente azoutada polos ventos do norte, e por dous mares asasinos. Estas costas afastadas, fican illadas do mundo pola ergueita e cruel Serra da Capelada, que se ergue por riba dos seiscentos metros, entre os concellos de Cariño e Cedeira. Recalamos nesta última vila mariñeira para tomar folgos e descansar da longa viaxe. Namentres tomabamos un refrixerio, preguntamos a un camareiro como chegar a San Andrés, xa que da outra volta accederamos á Capelada dende a pintoresca vila de Cariño. Foi entón cando o afable cedeirés nos dixo: “ouh! San Andrés está esperando por vós!”. Nese intre, non fomos conscientes do significado daquelas proféticas palabras.


O camiño non é doado, e ascende a duras penas por esta serra núa, cuberta somentes pola presenza illada de piñeiros mansos, que semellan resistir o embate constante do vento e a salitre. Paramos a xantar nun pequeno bosque baixo a sombra dun xeitoso piñeiral que medraba no Alto dos Cadrís, un dos macizos principais desta Serra da Capelada. Cabalos e vacas pacen con sosego, mantendo a verde herba a rentes do chán, e converténdoa nunha verdescente e xigantesca alfombra que cobre as ladeiras. Pequenas matogueiras de toxo, podados polos ventos e polas bestas, aportan singularidade e fermosura a este descoñecido lugar. Avanzamos cara o extremo do macizo, e atravesamos o coñecido como Bosque Petrificado, unha ladeira de verde céspede cuberta por grandes petoutos afiados que semellan saír do chan, coma se foran os restos petrificados dun antigo bosque sagrado. Sobre de nós arremuiñábanse os trebóns, as escuras nubes ameazantes que sempre atravesan estes ceos. Non tardará en chover.

De súpeto, namentres descendiamos para asomarnos ó Alto dos Cadrís, apareceu ante os nosos ollos a pequena aldea de San Andrés de Lonxe, a aldea das romaxes dos solitarios, a esperanza dos corazóns namoradeiros. Aló embaixo, de xeito case milagroso, ollamos a ducia de casas que se amorean en torno ó belido e dominante santuario. Este pequeno lugar, que constitúe un dos centros espirituais de máis sona do noso País, acubíllase no fondo dun pequeno e vertixinoso val atravesado polo río Condomiñas. Santo Andrés de Teixido fica alí, dende tempos inmemoriais, agochado nas entrañas mesmas dunha fértil e verdescente devesa que aparece de xeito milagroso ós pés dos xigantescos cantís da Capelada. San Andrés olla ó mar con desconcerto, tan próximo e tan alleo, tan fermoso e asasino. De súpeto, namentres a beleza daquel val se abría ós nosos ollos, unha intensa raiola de sol iluminou, aló embaixo, o pequeno lugar e o pequeno santuario, facendo relucir a brancura das paredes e o verde das pradarías. As nosas sombras, e as dos penedos, apuntaban cara San Andrés. Foi entón cando nos enchemos de emoción, coma se acabaramos de presenciar un milagre da terra. Agora si que comezaba a parecer que San Andrés estaba a agardar por nós. Proseguimos a nosa particular romaxe, e pasamos a carón das ergueitas cruces onde os peregrinos depositan unha pedriña coma proba de que eles foron a San Andrés de vivos. Alí deixan parte dos seus soños e das súas ilusións. Alí depositan unha pedra de esperanza. Continuamos o descenso e pasamos preto da vella calzada romana que conducía a San Andrés, proba evidente da importancia desta peregrinación dende tempos inmemoriais. Contan os sabios que este lugar foi o fogar de antigos e importantes cultos precristiáns, xa dende a época castrexa. Os antergos acharon aquí, ó igual ca nós, unha das paraxes máis máxicas, lendarias e fermosas da vella Gallaecia
Namentres continuabamos de camiño a San Andrés, unha fermosa vaca branca, cuberta cunha densa pelaxe pra resistir o duro clima da Capelada, apareceu ante nós no medio e medio do camiño. Naquel intre, ven ás nosas mentes a lenda que fala da importancia de non entorpecer o transcurso dos animais de camiño a San Andrés. Este santo chegou polo mar, e sufriu, coma tantos outros navegantes, un naufraxio ós pés destes esgrevios cantís. Coma compensación polo sufrimento, concedéuselle o privilexio de contar coa máis importante das romarías, á cal tódolos homes e mulleres debía acudir, senón de vivos, faríano de mortos.


E contan tamén, que aquel que ten a desgraza de non coñecer este lugar en vida, debe peregrinar a San Andrés de morto, en forma de animal. Por iso non ousamos perturbar á branca e inocente vaca, que nos ollou cunha mirada altiva e fachendosa. Ela mesma foi a que tivo a ben facernos camiño. 
Finalmente, chegamos a San Andrés cos corazóns cheos de ledicia e espranza, e coa mente chea de desexos e ilusións. É dificil de explicar, mais cando un entra en San Andrés de Teixido, algo lle di que se atopa nun lugar máxico, único no mundo.


Un gato negro e ben mantido crúzase ante nós xusto antes de penetrarmos na aldea, coma se nos estivese a dicir que entramos nun territorio de maxia e fantasía.
Seguimos a única rúa do lugar, entorno á cal se amorean as pequenas casiñas brancas, todas elas arredor do santuario. Non se escoita nada, somentes o balbordo do mar e o canto dos paxaros.
Os nosos pasos sobre o chan enlousado semellan rachar o incrible silencio deste afastado lugar. A roupa colga ó vento, e o arume do fume das lareiras envolve esta pequena aldea de menos de cincuenta habitantes. As portas das casas fican abertas, e delas aparecen os vendedores e vendedoras de recordos, rosquiñas, ou produtos da terra. Estes pequenos e coloridos postos ofrecen tamén unha parte importante das tradicións de Santo Andrés. Os “sanandresiños”, xeitosas figuriñas de miga de pan seco pintadas de rechamantes cores, recrean arcaicas e simbólicas figuras que se levan coa espranza de que se cumpran os desexos. Cada unha delas ten o seu significado, e adoitan venderse nestes pequenos postos. As ceras, bastóns, velas, recordos da romaxe, e tamén a célebre e milagreira herba de namorar, están presentes entre a atractiva mercadoría destes comerciantes. Tódolos edificios amosan a mesma arquitectura, paredes de pedra encaladas con algunhas pedras ó aire, e cubertas de lousa ou tella do país, con ameas apuntadas nos bordes do tellado.


A igrexa, situada na parte baixa, e ó mesmo tempo no centro da aldea, comparte todas estas características. O seu elegante campanario érguese sobre do resto de vivendas, e domina a paradisíaca veiga na que se sitúa este remoto e lendario encrave. O santuario de Santo Andrés olla eternamente ó mar e ós feros cantís, semella contemplar con tristura e severidade os máis fermosos solpores do Cabo do Mundo. Camiñamos cara o adro, e ante nós aparece o pequeno paradiso onde foi medrando este lugar. Os salgueiros e os ameneiros seguen o curso dos regatos ó longo e ancho das verdes i extensas pradarías. As vacas pacen sobre a herba miúda e verdescente, namentres dúas aguias namoradas sobrevoan o pequeno camposanto que se albisca na outra cara do val.


Ó lonxe ollamos os cantís, e os xigantescos farallóns cheos, tamén, de lendas e misterios. Nisto reside gran parte da beleza e o misterio deste lugar; unha aldea situada nunha paraxe rural, cun horizonte mariñeiro, ó pé dos cantís máis altos de Europa. 
Tomamos o camiño que descende ata os cantís, e a poucos pasos atopamos a Fonte dos Tres Canos, da que emerxe a auga sagrada deste lugar. A fonte garda a mesma esencia arquitectónica e constitúe un dos lugares máis importantes da tradición. Deixamos aboiar os nosos desexos na auga da fonte, que non tarda unirse ó resto de regatos que descenden por esta ladeira chea de vida e fertilidade. Bebemos dos tres canos da Fonte do Santo, e deixamos a mente voar.


A fonte está arrodeada dunha paraxe de gran fermosura, un pequeno bosque de árbores de retorcidos troncos e ramaxes, un lugar máxico que semellaba saír das nosas lendas máis remotas. O camiño atravesa unha pequena fervenza que trae abondosa auga para os prados. O noso vieiro sálvaa cunha pequena ponte de pedra. Somentes nun lugar máxico como San Andrés, pode un camiñar sobre a escuma dunha fervenza ateigada de desexos que buscan o mar. Un pequeno muíño recolle as augas de tódolos pequenos regatos que serpean a través dun chan de verde e fresca herba miúda. Máis aló, o camiño atravesa os derradeiros terreos, completamente enchoupados e lamacentos.


O vieiro morre ó pé dos cantís que se precipitan no océano, cubertos de herba de namorar. 
Retornamos á aldea de vagar, fatigados e marabillados a un tempo. Sentímonos como ananos ante a grandeza do lugar e a inmensa fermosura que o arrodea. Unha luz máxica envolve este pequeno paradiso, o vento cambia a feitura e a cor do ceo, e ó lonxe contémplase a marusía que emerxe da batalla do mar na profundidade dos cantís. Mais unha raiola de sol segue a iluminar San Andrés, perfilando a súa presenza sobre da escuridade dos cantís. Achegámonos de volta á igrexa, para fitar a súa fachada por última vez, para dármonos conta de que estabamos ante o sacro santuario dos namorados. Un grupo de pombas ergueu o voo dende un lateral da igrexa, e comezaron a arremuiñárense sobre de nós, izando o seu voo, e rachando o silencio impenetrable deste lugar. Coma se dunha mensaxe se tratara, semellaba que os nosos desexos comezaban a voar. Non cabe dúbida de que os animais son portadores de gran parte da maxia deste Cabo do Mundo. 

Namentres nos despediamos, as pombas afastáronse cara o horizonte, e comprendemos que facía tempo que San Andrés de Teixido agardara por nós.