martes, 27 de agosto de 2013

Dolmen da Moruxosa, xoia de tempos incertos


“E rebentas de novo baixo as pautas da lúa,
do sangue que abrasa o sagrario das éngoas.
Anta dunha estirpe sangrada desde o ventre”
Carlos Negro, Cantos da perda

Os nosos primitivos devanceiros deixaron nesta terra unha fonda pegada do seu paso, estelas pétreas e mudas que nos unen ó pasado máis remoto do noso País. Moitos son os monumentos erixidos en pedra que fican como testemuños doutros tempos, perdidos polos montes dende a noite dos séculos. Neles case podemos maxinar os medos e inquedanzas que debían atormentar ós primeiros habitantes deste vello e lendario País. Volvemos a pisar vieiros milenarios, a profundar nas máis descoñecidas tumbas funerarias do noso máis remoto pasado. Desta volta viaxaremos até a Comarca de Lugo, para procurar un dos mellores dolmens destas históricas e fértiles terras do interior. O noso obxectivo ficaba no Concello de Friol. Neste fértil e histórico concello lugués consérvanse centos de túmulos perdidos polos montes, esquecidos e á intemperie. A meirande parte deles ficarán baixo un húmido manto de musgos e presos baixo as ramaxes das silveiras. Nembargantes, na parroquia de San Martiño de Cotá tivemos o pracer de contemplar unha das máis importantes antas da comarca luguesa. Andabamos preto do pequeno pero feiticeiro Dolmen da Moruxosa.


A ausencia de indicadores, a pesares de tratarse dun recentemente declarado Ben de Interese Cultural, fíxonos dar unhas cantas voltas á contorna denantes de atopar o lugar onde botaríamos a camiñar. Á fin, na estrada que une Lugo con Friol, e logo de deixar atrás o cruce de Cotá, desviámonos cara a dereita. A única referencia clara que tiñamos era que ficaba preto dunha casa en obras. Dende aquela casa debiamos coller un vieiro que nos conduciría ata o leito do Río Narla, e por ese camiño debiamos proseguir uns douscentos metros para logo xirar á esquerda, internándonos no monte. E así foi como fixemos. Ó pouco de comezar a camiñar baixo as ramaxes dos carballos, albiscamos o pétreo e milenario Dolmen da Moruxosa. Achegámonos ata esta anterga xoia, aínda por datar, para fitar a súa media ducia de laxas milenarias. Este pequeno dolmen posúe unha cámara de estrutura poligonal que fica conformada por cinco laxas. A estas hai que sumar unha sexta, de case un metro e medio de altura por 66 de ancho e dez de grosor, que semella sosterse sobre da anta. Moitos opinan que esta sexta chanta puido ser desprazada do seu lugar orixinal.

A cámara ten unhas dimensións aproximadas de 1,70 por 1,50 metros. Algúns estudosos opinan que resulta pouco probable que esta cámara sepulcral estivese enteiramente soterrada. A morfoloxía deste dolmen e as súas reducidas dimensións, son moi semellantes ás que posúen a Fornela dos Mouros e a Casota de Freáns; construcións megalíticas tardías, carentes de corredor. Isto pode levarnos a pensar que a Moruxosa puidese ser unha cista. Nembargantes, non podemos asegurar nin a súa época, pois aínda se descoñece, nin se tivo ou non tivo corredor. O Dolmen da Moruxosa forma parte dunha necrópole de catro mámoas que se estenden polos arredores, baixo estas fértiles terras da Comarca de Lugo. Hai que di que as chantas deste dolmen son de xisto cristalino, moi abundante nestas terras. Nas entrañas da Moruxosa foron achados sucos serpeantes e puntos illados ó redor. Este feito fíxonos recordar os dinámicos e serpeantes sucos que acharamos nas chantas da Roza das Modias, non moi lonxe deste lugar, e mesmo o susto que tomei namentres inmortalizaba aqueles trazos curvos. O certo é que estes lugares están cheos de maxia e misterio, de lendas e dúbidas. Mais resulta moi triste pensar que un Ben de Interese Cultural coma este fique sen sinalizar, sen un sinxelo indicador que nos alerte da súa presenza. Deixamos esta pegada milenaria, herdada dende tempos incertos, desexando que o futuro traia consigo máis vieiros milenarios e  as tumbas esquecidas do noso máis remoto pasado!

mércores, 21 de agosto de 2013

Campo Lameiro, Capital da arte rupestre galega


“Os vellos canteiros do meu ser
domean os penedos docemente
e vanlle dando forma
á miña dor atávica de home.
Eu soñei esta terra desde sempre
cando o cervo non era mais que a imaxe
multicolor nas covas do meu sono”.
Antón Avilés de Taramancos, O tempo no espello

Semella que dende os tempos máis remotos da nosa historia, os galegos sentimos un apego á pedra que non podemos nin debemos ignorar. Coa pedra, os nosos máis primitivos ancestros construíron castros, dolmens e antas, e sobre das pedras esculpiron as súas teimas e soños. Coa chegada dos romanos erixíronse pontes, calzadas, miliarios e muíños, socalcos e vivendas. Os  canteiros ergueron coa pedra milleiros de igrexas, mosteiros, lavadoiros, cruceiros, hórreos, pombais, e mesmo a Catedral de Santiago de Compostela; obra culminante da arquitectura románica. Por desgraza, ficarán pra sempre como heroicos artistas baixo a escura sotana do anonimato. Nos nosos días, os canteiros xa non abundan, mais si as súas obras. Botabamos en falta contemplar as primeiras obras d’arte tatuadas en frías laxes polos nosos máis primitivos  devanceiros. Volvemos a procurar os sendeiros que nos encamiñan a tesouros esquecidos e milenarios, até as laxes mudas onde se revelan as máis descoñecidas mensaxes. Este verán está deixando propicias xornadas para buscar a sombra das carballeiras ou botarse ó monte como as cabras. Nembargantes, desta volta non me farán falta as botas do monte nin unha fouciña afiada, posto que as nosas procuradas laxes fican xa protexidas do avance das toxeiras e a maleza, mais tamén da cobiza dos homes. 

Panorámica do val dende o Outeiro de Ventaniñas
As xoias tatuadas en fría rocha que andabamos a buscar son as únicas do país que fican en verdade protexidas. Desgraciadamente, a práctica totalidade dos nosos petróglifos fican aínda baixo o incesante avance da maleza, en outeiros de intricados e perigosos accesos. Dende a ano 2011, o noso país conta cun importantísimo Parque Arqueolóxico de Arte Rupestre onde se poden ollar importantes gravados herdados dende a noite dos séculos. O conxunto, un dos máis importantes da vella Europa, fica no interior da Provincia de Pontevedra, en concreto, no Concello de Campo Lameiro. Nestas terras pontevedresas concéntranse a meirande parte dos petróglifos do noso pequeno pero lonxevo país. Campo Lameiro é a capital do arte rupestre de Galicia, e nos seus primorosos outeiros podemos contemplar, sen medo a mancarnos, os máis extraordinarios petróglifos do chan galiciano. Chegamos á Lagoa, na parroquia de Campo, e dende alí puidemos ollar os primeiros indicadores que nos guiarían ata as inmediacións do parque arqueolóxico. Non tardamos en chegar. Sorprendeunos o moderno edificio que nos dá a benvida e que sirve como centro de interpretación. Unha vez dentro, deixáronnos ben claro que non debiamos pisar aquelas laxes nin luxar o espazo. 

Outeiro dos Cogoludos
O Parque Arqueolóxico de Arte Rupestre de Campo Lameiro  alberga preto de setenta rochas traballadas polos antergos, gravados de gran calidade. O conxunto de petróglifos foi declarado, no ano 1974, Monumento Histórico-Artístico. Un  amplo piñeiral danos a benvida ó museo dos artistas primitivos. Na súa ampla extensión, de case 22 hectáreas, conserva xoias milenarias á intemperie, no seu estado natural, mais limpos de maleza. No territorio galego coñecemos tres épocas clave da arte rupestre: O Neolítico (IV a III Milenio a.C.), a Idade do Bronce (II Milenio a.C.) e a Idade do Ferro (I Milenio a.C. ó Século III d.C.). A meirande parte dos petróglifos achados na Galiza semellan datar do III e II Milenio denantes de Cristo, é dicir; entre o fin do Neolítico e durante a Idade do Bronce. E os de Campo Lameiro tamén. Dende aqueles tempos até os de hoxe, moito debeu mudar a paisaxe deste lugar, mais o certo é que neste parque aínda podemos recrear parte da vida dos nosos antepasados da Idade do Bronce. Poñémonos a camiñar polo vieiro principal da ruta que nos conduce até as laxes milenarias. O conxunto de petróglifos esténdese polos lugares de A Lagoa, Fentáns, Paredes, Parada, Caneda, San Isidro, Painceiros e As Fragas. 

Laxe da Forneiriña
A ruta contempla dous itinerarios; o principal e o secundario. No principal fica o Outeiro dos Cogoludos, a Laxe da Forneiriña e, por suposto, a Laxe dos Carballos. Na ruta secundaria podemos achar o Outeiro de Ventaniñas, a Fonte da Pena Furada, A Forneiriña e a Laxe dos Cabalos. Comezamos a ascender paseniño polo vieiro principal, contemplando a beleza paisaxística do lugar. O noso primeiro obxectivo era localizar a coñecida Laxe dos Carballos, unha xigantesca e fría peza granítica sobre da que se revela un misterioso cervo. Sabiamos do seu excelente estado de conservación e da habelencia que debía ter a man do seu primitivo creador. Denantes de chegar á rocha onde máis pronto que tarde achariamos a Laxe dos Carballos, decidimos profundar no primeiro petróglifo que nos marcaba a ruta do parque. Á nosa esquerda ficaba o petróglifo de A Laxe da Forneiriña. Nesta laxe puidemos contemplar os sucos que conforman un gran cervo de trazos moi estáticos e rectos. Baixo o cervo puidemos contemplar, tamén, outros dous pequenos animais de trazos máis dinámicos e curvos. Estes foron os primeiros cervos que vimos en Campo Lameiro, e non serían o derradeiros.

Laxe dos Carballos
Sabiamos que a obra do mellor artista anónimo da época estaba aínda por chegar. Á fin, baixo a sombra de dous lonxevos carballos, achamos a gran laxa que tantas ganas tiñamos de coñecer. Ante nós ficaba a Laxe dos Carballos, o petróglifo máis fascinante que tiveramos o gusto de coñecer. O certo é que son moitos os que sosteñen que se trata da mellor mostra de arte rupestre do noso País. Ficamos pampos ante aquel esvelto cervo de gran cornamenta que semellaba cravar en nós os seus ollos. Contemplamos os dinámicos sucos cos que conforman a silueta deste cobizado animal, e o certo é que non lle falta detalle. Que gran mestría debeu ter a man do seu creador!  As xentes que habitaron as terras galegas durante o Neolítico final e a Idade do Bronce, comezaron a cultivar novos principios de vida social. Semella que comezaron a sentir unha devoción especial polas armas, polos animais e pola caza. 
Outeiro de Ventaniñas
No Castriño de Conxo xa deramos boa conta da multitude de afiados puñais que semellaban revelarse co solpor, nembargantes, a cobiza humana esnaquizou parte la laxa, e parte tamén da súa historia.  Desta volta tiñamos a sorte de fitar outro dos soños dos nosos primitivos antepasados, unha xigantesca peza de caza. Quizais os cervos tatuados nestes outeiros foron un trofeo de caza soñado por moitos dos nosos antepasados. Mais quen sabe se somentes lles rendían culto. Algúns estudosos opinan que este tipo de gravados figurativos e a súa estratéxica situación, pode levarnos a pensar que funcionasen como delimitadores territoriais, fronteiras ou “marcos” do pasado. Mais o certo é que este tipo de lugares sempre estiveron vencellados ó culto, ó misterio. Deixamos tras de nós a espectacular Laxe dos Carballos para proseguir coa ruta fixada. A terceira laxe que nos quedaba por ver ficaba no alto do parque, e coñécese como o Outeiro das Ventaniñas. Trátase dunha laxe que fica a carón dun misterioso petouto dende o que se pode divisar unha fantástica panorámica do val. Alí puidemos ollar unha obra máis común pero abstracta. Tratábase dun conxunto de aureolas concéntricas, dos que tanto abundan na nosa Galiza. Logo de visitar o Outeiro de Ventaniñas, decidimos baixar por onde viñeramos para coñecer outra importantísima laxe que non deixa a ninguén indiferente. 

Outeiro dos Cogoludos

Non tardamos en achar o Outeiro dos Cogoludos. Nesta laxe puidemos contemplar numerosos conxuntos circulares entrelazados uns cos outros. Semellaba un cosmos, un tecido sucado en fría rocha, un universo fascinante e incomprensible. Aquí tamén puidemos achar pequenas figuras nas que semellan representarse cabras ou cervos, iso si, todos eles de menor tamaño que o da Laxe dos Carballos. 
Deixamos tras de nós este espazo milenario, este museo á intemperie. Aínda nos quedan outros moitos petróglifos na recámara, xa que somentes quixen expoñer os máis representativos; os do itinerario principal. Nembargantes, tivemos o pracer de ollar a Fonte da Pena Furada, a Laxe dos Cabalos, a Forneiriña e o Outeiro da Pena Furada; todos eles do itinerario secundario. Tamén fixemos parada na recración do poboado da Idade do Bronce, onde puidemos maxinar como sería a vida cotiá dos seus habitantes. Liscamos coa lembranza posta nos feitiños ollos daquel cervo, coa testa chea de dúbidas e coa satisfacción de coñecer as máis primitivas obras d’arte de Campo Lameiro!

mércores, 7 de agosto de 2013

As Penas de Rodas gardan ouro e alcatrán


"En Gaioso, ollando a Chá
Hai duas penedas ergueitas.
¡Semellan non ser verdá
redondeces tan ben feitas! 
As Penas de Rodas son
dous ollos alucinados
Que espían con atención
Ós eidos máis alonxados.
Si ambas penas se desfán
arde, co mundo, un tesouro:
¡unha pena é de alquitrán,
a outra unha trabe de ouro! 
Non sodes, non, cantería,
ouh penas de encantamento.
¡Temo que calquera día
vos poida levar o vento!"
Manuel María

Cantos recunchos extraordinarios se agochan ó longo e ancho do chan galiciano. Cantos montes, chairas, brañas ou fervenzas, nos agardarán aínda por coñecer. O noso país é un infindo vieiro onde coñecer as máis diversas paraxes, deixarse levar polos ríos e descubrir os máis feiticeiros remansos; é un verxel farturento onde a natureza é a eterna protagonista. Un territorio verdescente onde ollar o fero combate do vento e do mar, que vai conformando a nosa costa bravía e asasina. Esa loita, ese traballo escultórico dos elementos da natureza, vai moldeando, refinando i escachando, ó longo dos séculos, a orografía da nosa terra. O incesante azoute das chuvias e dos ventos foi erosionando, de feito, multitude de formacións rochosas do noso País, deixándonos impresionantes xoias graníticas baixo mestas  fragas i espidos outeiros. Os ríos foron abríndose paso por antr’os fértiles vales, procurando instintivamente o salitre, carrexando as augas das chuvias e das neves; conformando fragas, alentando colleitas e apagando a nosa sede. Dende o alén da nosa existencia, os climas foron trocando e deixando a súa pegada no noso territorio; conformando a súa morfoloxía. I é que o noso mundo está vivo, en constante movemento, polo que non dubidamos en achegarnos ata unhas xoias pétreas refinadas dende a noite dos séculos polos elementos, e que fican nun precario equilibrio. 


Xa tiveramos ocasión de coñecer algunhas das máis impresionantes obras mestras da natureza que se agochan no interior pontevedrés. No Concello de Ponteareas puideramos ollar a máxica  Pedra do Equilibrio e a xigantesca Pena dos Namorados. Ámbalas dúas fixérannos sentir ananos. Viaxamos desta volta cara a fértil Provincia de Lugo, na procura de lendarias pedras que xermolaron nos versos dun finado poeta; no vivo maxín dun bardo chairego. Atravesámo-la Terra Chá, o brañal dos bretemosos horizontes, lembrando os versos de Manuel María, aqueles nos que retratou pra sempre a lenda dunhas “penas de encantamento” que ficaban “en Gaioso, ollando a Chá”. Dirixímonos pois, tal e como nos indica o poeta, cara a Parroquia de Santiago de Gaioso, no concello lugués de Outeiro de Rei. O noso procurado destino non era outro que o parque de Penas de Rodas, un espazo milenario onde ollar eses “dous ollos alucinados, que espían con atención, ós eidos máis alonxados”.  Por sorte, non nos foi moi difícil chegar a este paradiso de petoutos. 


Un amplo piñeiral danos a benvida á Área Recreativa de Penas de Rodas. Nada máis chegar, xa puidemos dar boa conta das proporcións do pétreo monumento que estabamos a piques de coñecer. A xigantesca silueta de dúas pezas circulares de granito que se erixen sobre do chan, pode ollarse dende varias leguas á redonda. Camiñamos paseniño cara as Penas de Rodas, reparando nas súas dinámicas formas, esas “redondeces tan ben feitas” que tanto deberon inspirar ó noso bardo chairego. Canto máis nos achegabamos, máis certeiros se volvían os versos cos que Manuel María pechaba o poema; “¡Temo que calquera día vos poida levar o vento!”. O certo é que de preto, aqueles petoutos semellaban poder vir sobre de nós en calquera momento, co sopro maino do vento, co tremor dunha simple treboada. Sorprende o gran tamaño dos bolos graníticos e o reducido espazo onde se asentan. O lugar atópase a uns 620 metros sobre do nivel do mar, dominando os cháns horizontes deste xigantesco brañal galego. Moitos estudosos sosteñen que este conxunto é unha formación natural, froito da erosión e da acción bioxeoquímica da chuvia sobre das pedras. 


Así mesmo, son moitos os que sosteñen que este lugar foi un antigo observatorio astronómico na época dos Romanos, un pétreo almanaque dende o que predicían as témporas; dende o que agardaban as máis propicias alboradas para cultivar. Froito de diversas investigacións realizadas recentemente, moitos afirman que o conxunto fica orientado cara ó solpor no solsticio de verán, e cara o sol nacente no solsticio inverno. O conxunto de Penas de Rodas, como non podía ser doutra maneira, atesoura tamén as súas propias lendas. Unha delas conta que unha das pedras contén ouro, e quen consiga rompela farase o máis rico da contorna. Outra, pola contra, fala de que unha das pedras está chea de alcatrán, e quen ouse rompela, asolagará o lugar, luxando a contorna e causando a morte dos veciños. Por estas datas estarase a preparar a Romaría de Penas de Rodas, onde se rememoran e se recrean as súas lendas. Arrodeámolas penas unha e outra vez, ollando as súas curvas, desafiando a vertixe. Palpamos o granito, os liques, a humidade. Ó noso redor achamos abondosas formacións rochosas que sobresaían sobre da herba miúda. Estabamos a pisar un milenario paradiso de petoutos. 


Abandonamos o lugar impresionados, tratando de comprender como dúas pezas graníticas tan xigantescas se poden soster sobre dunhas bases tan reducidas. A quen si puidemos entender foi ó noso bardo chairego. Quen sabe cantas sensacións debeu sentir el diante destas penas, canta inspiración, canta vertixe. Liscamos da parroquia de Gaioso, non vaia ser que os colosais bolos comecen a rebolar sobre de nós. Como vos dicía ó comezo, o noso mundo está vivo, en constante movemento. Nembargantes, o destino e as lendas semellan desexar que estas Penas de Rodas fiquen por sempre aquí; neste milenario paradiso de petoutos. Que as forzas da natureza sigan a esculpir, por moitos séculos máis, as lendarias Penas de Rodas!