luns, 18 de decembro de 2017

As mouras ruínas do asolagado Castro Candaz


“Caudoso rio, qu'en leito d'ouro
Cruzal-as veigas d'a terra miña,
Sempre antre mainas
E olentes brisas;
Ti, qu'adiviñas d'os altos castros,
D'os llanos secos, d'as mouras ruinas
As cén hestóreas,
Tristes, y-antigas”
Amador Montenegro, Muxenas

Coido que até do mesmo infortunio, ás veces emerxe algo positivo. Iso pensei cando contemplei a furia coa que as xigantescas ondas do mar do Rostro desenterraban os restos do cargueiro portugués “Silva Gouveia”, devorado por este mesmo mar hai cousa de 90 anos, e iso mesmo quixen volver a pensar cando este outono, por mor da seca, albiscaría as “mouras ruinas” do asolagado Castro Candaz. Namentres descendía polos lugares de Mosteiro e Xillán, na parroquia chantadina de Pedrafita, a través dun máxico sendeiro que descende entre infinidade de cepas de mencía cara o recuncho do Miño onde se erixe o Castro Candaz, decateime do moito que está a mudar a verdescente e característica paisaxe da nosa Galiza. 


Como consecuencia da desgraza que están a supoñer as secas, cada vez máis habituais no noso país, o Miño semella outorgarnos o privilexio transitorio de deleitarnos coa presenza dun dos seus meirandes tesouros, o senlleiro Castro Candaz, que dende a creación do Encoro de Belesar quedaría somerxido baixo destas augas doces, frías e transparentes. O Castro Candaz é un pequeno recuncho de inmensa historia onde se mesturan as ruínas dun poboado castrexo e dunha fortaleza medieval. Á marxe dos abondosos prexuízos que a bo seguro puido orixinar a construción do Encoro de Belesar, como privarnos da presenza continua desta histórica alfaia chantadina; parece evidente que o feito de que o castro quedase anegado baixo das súas augas contribuíu en grande medida a que se presente nos nosos días nun excelente estado de conservación. 


Resulta un auténtico privilexio podermos arribar a este histórico outeiro de Castro Candaz e transitar os intricados camiños que conforman as pequenas e cuadrangulares construcións erixidas con negra lousa chantadina. Non resulta doado percorrer estas “mouras ruinas” sen deixar de maxinar “as cén hestóreas, tristes, y-antigas” que agocha o Castro Candaz, este tesouro fuxidío protexido polas augas. Nada máis atravesar o único vieiro de acceso a esta pequena península, orientado cara poñente, decateime do importante que foron dende sempre estas augas do Miño para garantir o porvir e a protección dos seus antigos moradores. Segundo contan os máis vellos, coa chegada do Imperio Romano erixiríase unha fortaleza no Castro Candaz para conter a furia, o asedio e os ataques dunha poboación nativa que loitaba por defender o que era seu.  


Segundo semella testemuñar o memorial nobiliario dos Camba, o forte de Castro Candaz foi fundado polo cónsul romano Lucio Cambero e sería o berce no que se orixinarían as liñaxes dos Camba e dos Taboada. Segundo ten contado tamén o mestre e escritor Manuel Formoso Lamas, durante a segunda vaga de invasións normandas, as tropas viquingas, unha vez coroada a Serra do Monte Faro, rematarían por arribar a Chantada, onde arrasarían a vila, obrigando aos nobres da contorna a refuxiárense no Castro Candaz, custodiado pola familia dos Erice ou Eriz. Coa axuda e protección das tropas do Rei Ramiro I de Asturias, os viquingos non tardarían en ser derrotados. Crese tamén que ó longo da Idade Media, a fortaleza do Castro Candaz puido estar vinculada a algún tipo de porto mediante o cal atravesar o Miño por esta contorna. 


Como tantas outras fortalezas do noso país, o forte do Castro Candaz remataría por ser reducido a escombros durante as Revoltas Irmandiñas, mais pouco tempo despois sería reconstruído por orde da Casa dos Taboada. Nos últimos tempos, e ca fin de cultivar a vide, erixiríanse socalcos arredor do castro que modificarían de xeito significativo a arquitectura de toda esta contorna. Coa creación do Encoro de Belesar, xa na década dos 60 do século pasado, as augas do Miño asolagarían por completo o Castro Candaz e silenciarían para sempre a súa historia. Ás veces, somentes cando o Miño enferma, cando o seu leito ensume por mor das longas secas, emerxen as pantasmas e a feiticeira silueta do senlleiro Castro Candaz. 


Oxalá non tiveramos o pracer de coñecernos, -pensei-, namentres me despedía deste pequeno outeiro de historias afundidas. Oxalá as augas do Miño te asolaguen axiña; no canto de non volver a ollar, endexamais, o celme verdescende da Galiza.

sábado, 16 de decembro de 2017

As ruínas da Torre de Arcos


“Esfuma ou non existíu.
Qudan os seus cabelos, os seus cabelos
como unha crobacia dos meus dedos
esfiañándoos en cobres finos
en arcos voltaicos sobre o seu óvalo baleiro”
Estíbaliz Espinosa, textos carboníferos

Aló polas chantadinas terras da parroquia de Santa María de Arcos, concretamente no lugar da Torre, eríxense a duras penas as ruínas dun antigo forte que fica somerxido baixo as xestas e as silveiras do esquecemento. Ó igual que tantas outras históricas construcións galegas, como as ourensás torres de Sande e Sandiás ou como as luguesas torres da Caldaloba e de Torés, esta torre de planta cadrada agoniza esquecida e ignorada no perigoso letargo dun pobo farto de historia, nunha terra infinda de pasado. Agora somentes semella de interese para as lagartas que procuran a calor das súas paredes e os merlos que adoitan aniñar ó abeiro das súas ruínas. Que danada i esquecida fica agora esta histórica torre chantadina erixida entrámbolos séculos XIII e XIV polos Fernández de Temes. 


As ruínas que agora se visten de maleza neste recuncho de Arcos, antano conformaron a Torre da Homenaxe daquela fortaleza erixida polos Fernández de Temes. Aquel bastión baixo do que se estendía, segundo contan os veciños desta freguesía, máis dunha ducia de leguas dominadas. Mais como a meirande parte das fortalezas do noso país, aquel castelo de Arcos sería atacado e destruído durante as Revoltas Irmandiñas. Cando cesaron as revoltas, a fortaleza renacería das súas ruínas e pasaría a mans de Ero Ordóñez, Conde de Membride, de quen se dicía que era señor de todo o que pertencía ós Fernández de Temes. Tempo despois, concretamente no ano 1652, e ante a falla de descendencia masculina, a fortaleza pasaría a pertencer a Alexandre de Taboada e Ulloa, o Señor de Merlán. 


Co paso do tempo, a fortaleza foi caendo no abandono e remataría por ser saqueada polos propios veciños da contorna, que chegarían a empregar cargas explosivas para apropiarse dos mellores perpiaños graníticos. Por se fose pouco, no ano 1986, a ferocidade do furacán Hortensia reduciría a escombros a meirande parte dos muros desta Torre de Arcos; o derradeiro recordo daquel bastión dos Fernández de Temes. Unha maraña de silveiras semella agochar agora as cicatrices do pouco que queda de tan longa e axitada historia. As merlas e as lagartas son as únicas donas e señoras deste fato de pedras derrubadas.