mércores, 24 de xullo de 2013

A carón da fervenza e muíños do Barosa


“O muíño, o río e o campo onde salta o saltón,
onde os polidos aínda parecen falaren co Sol,
onde as chicharras cantan melodías de amor,
estas flores de sépalos verdes e pétalas en cores,
onde o grilo canta as súas tristezas en noite de lúa,
os campos regados coa auga que rega susurrando,
estes regeiros que fan xirar o rodicio dos muíños”.
Manuel Diz Ramos, Poemas na emigración

Este solleiro mes de xullo estanos a deixar fabulosos días para procurar lugares frescos onde resgardarnos do intenso calor, e xa de paso coñecer, recunchos feiticeiros da nosa xeografía. A nosa terra goza de numerosos e variados espazos onde a natureza, historia e patrimonio, semellan mesturarse. Namentres moitos prefiren somerxer os seus corpos nas salgadas augas do mar, outros coma nós, decántanse pola brisa e a sombra que ofrecen as ribeiras dos ríos. 
Namentres uns ansían deitárense ó sol en brancos areallos, outros procuran a sombra dos muíños e os ruxidos das fervenzas. Viaxamos cara terras pontevedresas para fitar de preto esas xoias da arquitectura popular galega das que tanto temos falado nesta fraga. Decidimos internarnos, unha vez máis, nas intricadas e frondosas ribeiras dos nosos regatos e fervenzas, para contemplar outro conxunto de muíños que non deixa a ninguén indiferente. No Concello de Barro, a escasos quilómetros da cidade de Pontevedra, agarda por nós o Parque da Natureza do Río Barosa; unha paraxe que mestura historia e natureza, paisaxe e frescura. Non nos resultou nada doado dar con esta paraxe da Comarca de Pontevedra, pois carece de indicadores que nos sinalen o camiño. Sabiamos, por un taberneiro da Estrada, que o parque ficaba preto dunha área de descanso, logo de deixar atrás Caldas de Reis; a uns doce quilómetros de Pontevedra. Nembargantes, o destino quixo que deramos unhas cantas voltas denantes dar coa área de descanso que nos indicara o taberneiro. Aínda así, as súas indicacións fóronnos de gran axuda. A carón mesmo da escura e transitada estrada, un escondido cartel de madeira dábanos á benvida a este Parque da Natureza pontevedrés. Internámonos por un camiño que nos levaría até os pés da fervenza e muíños do río Barosa, namentres o ruxido das augas semellaba incrementarse a cada paso. 


Cando comezabamos a aproximármonos á fervenza, avistamos unhas sinxelas pontes de madeira que semellaban abrirnos camiño sobre dos regatos, e mesmo anteceder á gran ruxidoira do Barosa; os seus muíños e as súas ribeiras. Á fin contemplamos a impresionante fervenza do Barosa e os seus históricos muíños. O estrondo e a cantidade de saltos de auga, aínda sendo verán, resulta extraordinario. Nas súas ribeiras, intricadas i escorregadizas, os muíños fican pendurados sobre dos petoutos e baixo a sombra das ramaxes. Estabamos ante outro antigo burgo de muiñeiros que nos lembrou á viaxe que fixeramos, nesta mesma provincia, ós Muíños do Folón e do Picón. Como xa temos falado noutras moitas ocasións, estas antigas construcións contribuíron a facer máis doada a tarefa de moenda i elaboración do pan, e dalgún xeito, a espantar a fame e a miseria do noso País. Internámonos por antr’os sendeiros que ascenden até punto máis alto da fervenza, a uns trinta metros de altitude, para ollar as diferentes perspectivas deste feiticeiro lugar. Desta volta, non estabamos sos; numerosos visitantes arremuiñábanse na terraza dun muíño reconvertido en taberna, namentres outros moitos se refrescaban nas pozas desta ampla e caudalosa fervenza.


En ámbalas dúas ribeiras desta máxica fervenza do Barosa foron erixidos un total de catorce muíños que se dividen entre os Muíños d’abaixo e os Muíños d’arriba. Moitos deles foron restaurados, namentres outros, lamentablemente, somentes conservan parte da estrutura pero fican aínda asolagados polas hedras. Durante a restauración, logrouse acondicionar o lugar para o gozo dos veciños, forasteiros e tamén peregrinos, xa que por esta paraxe pasa o Camiño Portugués a Santiago deCompostela. Habilitáronse áreas de recreo, erixíronse pontes, construíronse mesas e bancos de madeira, e mesmo se crearon vieiros para percorrer as intricadas e perigosas ribeiras da ruxida do Barosa. A fraga que arrodea este fascinante conxunto de muíños componse de piñeiros, carballos, ameneiros, loureiros e, como non, algún que outro eucalipto. Denantes de chegar á Ponte de San Breixo, onde dá comezo a sucesión de muíños, decidimos dar media volta pola mesma ladeira que ascenderamos. A ausencia de muíños, a sede, o calor, a fatiga e a presenza dunha taberna enxebre preto de nós, comezaban a pasarnos factura. Deixabamos aínda media ruta por ascender. Logo da Ponte de San Breixo, debiamos chegar ata a Ponte da Búa, onde a ruta ten o seu punto de inflexión. A partires de alí debiamos descender pola ribeira oposta até o mesmo lugar onde emprenderámola ruta; a terraza daquel muíño reconvertido en taberna tradicional, O Barosa. Entramos naquela taberna sedentos, procurando o fresco que brindan as entrañas dos muíños.


Conversamos co propietario desta taberna enxebre namentres nos servía un caseiro i espeso licor café cunhas pedras de xeo. Falounos dos problemas que tiñan moitos visitantes, e que nós tamén experimentaramos, para dar con este fermoso lugar. A nula sinalización, ao noso ver, ten unha parte positiva e outra negativa. Por unha banda, evita a masificación turística nun lugar tan feiticeiro e delicado, pero pola outra, fai que nin tan sequera os propios galegos poidamos coñecelo e aprecialo. Logo dunha interesante conversa, deixamos a Taberna Barosa para dar un último paseo a través das pontes e a carón dos regatos. Ollamos as augas que baixan impetuosas unha vez máis, a frondosidade da fraga e a silueta dos históricos muíños. Canta auga escorrega ó seu antollo por esta fervenza ampla,  pronunciada e chea de atrancos. Canto sentido teñen eiquí estes muíños! Penetramos nas entrañas mesmas dun dos muíños rehabilitados para ollar as pétreas moas que tanto gran teñen escachado, e xa de paso, refuxiármonos das ardentes raiolas do sol. Pechamos os ollos pra escoitar o ruxido da fervenza e o canto dos paxaros, o son das follas acariñadas pola brisa. Emprendémolo camiño de regreso escoitando o estrondo das augas, que semellaba minguar a cada paso. Algún día, menos solleiro e caloroso, remataremos esta pequena pero fermosa ruta como deberiamos. Que este feiticeiro recuncho da natureza siga a mesturarse coa historia e co patrimonio por moitos séculos máis, para o gozo de viaxeiros e veciños!

xoves, 18 de xullo de 2013

O pazo de Amarante e a estirpe dos Noguerol


“Ó camiñar da recua acompasado
tringuelean as chocas. Amontado 
na trotadora mula que vai diante,
na revolta do alto da vereda
o arrieiro canta a copra leda
do alalá... "¡Santo Cristo de Amarante..."
Ramón Cabanillas, No desterro

O noso afán por coñecer os máis lendarios pazos e castelos do País levounos ata terras lucenses, para visitar outro importante fogar nobiliario ateigado de lendas e batallas. Viaxamos cara o corazón de Galicia e até o antigo fogar dos condes de Amarante, co firme obxectivo de coñecer máis de preto parte da súa historia, da súa estirpe e das súas lendas. Emprendemos o noso camiño cara o Concello de Antas de Ulla. Aló, na parroquia de Santo Estevo de Castro de Amarante, agarda por nós outra antiga fortaleza reconvertida en pazo que sorprende a todo aquel que a visita. Denantes de que estas terras da Ulloa se coñecesen co nome de Antas de Ulla, ficaban distribuídas en dúas xurisdicións; a de Peibás e a de Amarante. A primeira pertencía ó convento de Santa María de Melide, namentres que a segunda era propiedade dos Condes de Amarante. De camiño ó lugar, comezamos a recrear a lenda que aínda vive e latexa entre a veciñanza. Contan os máis vellos do lugar que baixo os piares da antiga fortaleza dos Condes de Amarante, existen pasadizos que comunican o pazo co Monte Farelo. Segundo conta a lenda, foron os escravos os encargados de, baixo o mandato dos Condes de Amarante, escavaren estes pasadizos subterráneos para que a nobre familia dos condes tivera unha vía de escape en caso de asaltos ou contendas. Moitos dos escravos que traballaron na construción dos pasadizos deron boa conta da existencia dos mesmos entre a veciñanza da época. 


Chegamos a Santo Estevo de Castro de Amarante e fitamos pampos a fortaleza dos condes. A estrutura deste edificio, unha mestura de pazo e fortaleza, chama a atención de calquera visitante. O complexo que estabamos a ver foi derrubado i erixido, sobre do mesmo chan e coas mesmas pedras, ó longo dos séculos. Nun principio, tal e como semella suxerirnos o topónimo da parroquia, existiu un castro sobre do cal, no século XIII, se construiría o castelo da familia Noguerol, ou o que é o mesmo; dos Condes de Amarante. Os muros do castelo foron, coma tantas outras fortalezas medievais, atacadas e derrubadas polas Revoltas Irmandinhas.  Daquela antiga fortaleza da estirpe dos Noguerol, somentes se conserva a estrutura de planta oval que puido formar parte dunha antiga torre ou mesmo do reduto central do castelo. Accédese a ela a través dunha porta oxival que parece datar de entrámbolos séculos XIV e XV.  Contan que tamén existiu un torreón, feito con posterioridade, que fora derrubado polo gobernador Fernando de Acuña, e logo reconstruído polo coñecido cabaleiro Roi Fernández Noguerol; un dos capitáns máis distinguidos nas contendas entre o Arcebispo de Santiago, Don Alonso de Fonseca e o nobre Lope Sanchez de Moscoso. Xa no século XVII, segundo consta nos escudos de armas da liñaxe dos Condes de Amarante, os Noguerol decidiron construír o pazo que hoxe coñecemos; aproveitándose das propias ruínas do castelo derrubado.


Logo de coñecer parte da historia deste fogar dos Condes de Amarante, cavilamos na lenda; que aínda se deixa oír pola contorna. Non resulta estraño pensar que logo de tantas batallas, ruínas e reconstrucións, os condes quixesen construír unha vía de escape pra fuxiren en caso de perigo; un pasadizo secreto que lles salvase a vida. O pazo de Amarante móstrase ante nós rexo e forte, arrodeado de muros asolagados polas hedras e afundidos na terra. Dende o lonxe puidemos ollar as rexas solainas que fican nas esquinas do pazo, sustentadas por ménsulas graníticas que nos devolven ás súas épocas de maior esplendor, ás súas batallas. O fogar dos Condes de Amarante fica intimamente vencellado ó mosteiro de Vilar de Donas, de feito alí repousan os corpos desta estirpe nobiliaria. Alí fican os cadaleitos da meirande parte dos membros da estirpe dos Noguerol; os cabaleiros que deron a súa riqueza, e ata as súas propias vidas, ao mosteiro de Vilar de Donas. Nos nosos días, os muros da fortaleza de Castro de Amarante fican como a mellor testemuña da súa propia historia. Unha testamuña que nos ilustra cómo a estirpe dos Noguerol foi resistindo a pesares das batallas e ruínas; adaptando e reconstruíndo, unha e outra vez ó longo dos séculos, o seu propio fogar. Deixamos tras de nós este fogar dos Condes de Amarante para seguir descubrindo pazos e fortalezas coma esta, e xa de paso coñecer máis de preto as súas historias. Que este pazo fortaleza de Amarante siga a testemuñar, por moitos séculos máis, a súa historia, lendas e batallas. 

xoves, 11 de xullo de 2013

A rutilante muxica de Punta Nariga


“Da pasada mocedade,
Can diferente ora estás...
Os verdes anos primeiros,
Fogen como ó vento soán,
Do esquivo cabo Nariga,
Antr' ó espeso matorral”.

Eduardo Pondal, Queixumes dos pinos


Coma gaivotas vagabundas que procuran a ferocidade da costa e pousan nos máis intransitables cantís, arribamos paseniño até as terras dos sanguentos solpores. Coma bravías aves que vagan silandeiras, acompañadas dos salitrosos ventos do nordés, agardamos a morte da tarde; o ardente horizonte da costa asasina e a tráxica lus que se afunde no mar. Aló onde o mar se mostra máis indómito, onde o Atlántico escacha a súa furia creando brétemas de escuma, agardaba por nós un dos faros máis singulares do noso Pais. Namentres ascendiamos cara Santo Hadrián, no Concello de Malpica de Bergantiños, semellabamos sobrevoar as Sisargas a barlovento. Dende alí puidemos albiscar o brazo de terra que desafía, dende tempos inmemoriais, a bravura do seu mar e dos seus ventos. Aquel impresionante saínte de terra non era outro que o monte de Punta Nariga, unha paraxe que aínda non remataramos de descubrir e que fica entre o Roncudo e o Cabo de Santo Hadrián. Sen saírmonos do concello coruñés de Malpica, decidimos coller rumbo ó lugar de Barizo. De camiño ó Monte Nariga tivemos ocasión de albiscar as históricas Torres de Mens, un dos antigos fogares da estirpe dos Moscoso, mais a torre que nós andabamos a procurar ficaba a rentes do mar. 


Logo de atravesar o Monte Nariga, á fin puidemos ollar dende ó lonxe a branca lus que nos marca a fin da nosa travesía costeira, o límite entre a terra e o mar. Enriba mesmo dos perigosos cantís de Punta Nariga, ollamos como a intermitente muxica do seu faro comezaba a refulxir, agardando o retorno dun sol que nos deixa a escuras cada día. Estabamos preto do Faro de Punta Nariga, o máis novo de tódolos faros do País e do Estado. Somentes restaba embarcar nun navío de pedra que, de fronte ó Atlántico, semella burlar os ventos e mareas, os embates e as tebras. Alí, a carón do mascarón de proa no que semella izar o seu voo o Atlante, contemplamos sen presa os primeiros sinais de advertencia; as intermitentes alertas do Faro da Nariga. Esta muxica malpicá, coma diciamos, é o último facho construído no noso País. Foi proxectado i erixido entrámbolos anos 1993 e 1995 polo prestixioso arquitecto galego César Portela, logo de que se decidise a súa construción no Plan de Sinais Marítimos de 1984. Sitúase a uns cincuenta metros sobre do nivel do mar, e a súa refulxente lus acada as 22 millas náuticas. A lanterna fica no alto do pétreo mastro, de case corenta metros de altura, que se erixe no centro deste triunfante navío varado sobre dos cantís.


Comeza a anoitecer, e no horizonte semellan mesturarse as máis sensuais e tenras cores. Embarcamos na nosa portentosa nave para ollar cada detalle, cada unha das diferentes caras deste ciclope colosal, construído en granito do Porriño, que vixía os mares da costa bergantiñá. A base triangular do Faro da Nariga foi aproveitada polo seu creador para outorgarlle diferentes perspectivas, polo que cada un dos seus vértices é distinto dos demais e ten o seu particular significado. Situámonos no vértice orientado ó solpor onde podemos ollar a afiada proa que semella atravesar as teas do mar e acoitelar os azoutes do vento. No vértice mesmo da pétrea e soberbia proa, puidemos observar a escultura do Atlante; unha obra do escultor Manolo Coia na que representa unha figura metade humana, e metade gaivota, que semella coller folgos pra botar a voar. Detémonos de costas a este mascarón de proa para viaxar coa rutilante lus que se perde neste sanguento e ardente horizonte, no que afogan náufragos e namorados. Aló onde morre o sol renacen as estrelas, na marxe infinda dos confíns da terra. Decidimos emprender o noso voo de gaivota para volver a ollar dende o ceo o faro que se erixe triunfante sobre dos feros cantís da Punta Nariga; a rentes mesmo do mar.


Noutro dos vértices deste pétreo barco vixía, en concreto no que fica orientado cara o sur, puidemos ollar a cara onde mellor se pode apreciar a morfoloxía de navío que o seu creador quixo outorgarlle a este faro bergantiñán. Esta poida que sexa a mellor vista terrestre onde apreciar todo o conxunto, a que nos recibe e a que nos convida a embarcar. De fronte a nós contemplamos a silueta dun xigantesco barco que, se non fose de pedra, ben podería atravesar este amplo océano que se perde no horizonte. Dende esta cara puidemos ollar as diferentes partes dun navío que parece encallado entre os cantís. A proa, ou vértice sur, carece de mascarón e fica presidida por unha gran ponte de mando. Sobre dela eríxese un mastro de pedra do cal nace e morre unha noctámbula lus. A noite vai apoderándose do ceo da costa bravía, e somentes podemos albiscar a estática silueta deste barco que vixía dende terra. Cavilamos na importancia que tiveron dende sempre estes sinais marítimos. Son moitas as lendas que se tecen sobre destas construcións. Algunhas delas, as máis negras, falan dos fachos que os raqueiros, ou piratas de terra, acendían en certos lugares das súas costas para enganar ós barcos e facelos encallar. 


Nembargantes, nesta nosa Galicia tivemos o enorme privilexio de conservar as máis célticas lendas que nos identifican e nos distinguen como pobo. Tamén tivemos a sorte de contar cos mellores escritores pra versalas. Tanto Pondal coma Murguía conseguiron trasladar ós galegos a mítica lenda de Breogán, o fundador da Brigantia e o creador do faro máis vello do mundo; a Torre de Hércules. É curioso que no noso País teñamos un faro tan vello como a Torre de Breogán, e outro tan moderno como o de Nariga. Quizais porque gran parte da nosa riqueza, oportunidades, ilusións e traballos, seguen a ficar no noso mar. Mais o certo é que nesta costa traizoeira na que pousamos, a morte i a desgraza están presentes cada día. Non esquezamos que estamos nunha das beiras da Costa da Morte, polo que a presenza deste faro faise imprescindible. Emprendémolo voo de regreso, como gaivotas preguiceiras, deixando tras de nós os agónicos reflexos do solpor desta costa asasina. Quen sabe se volveremos a embarcar neste pétreo navío algún día, quen sabe se volveremos a ollar a rutilante muxica do seu faro. Xa ás escuras, tomamos folgos como o Atlante, e botamos a voar.