O Canastro de San Martiño de Vilaboa

"Nas ripias do cabaceiro
pardaus fantasmas
sementarán anoiteceres
en cada columbrar"
Xoán Babarro, O nome do Rei que ha de volver

Na parroquia de San Martiño, no concello pontevedrés de Vilaboa, localízase un dos máis grandes e senlleiros hórreos do noso país, que como non podía ser doutro xeito, pertence á casa reitoral, pois tan somentes os párrocos podían chegar a acumular tanta riqueza. O patrimonio desta reitoral componse da igrexa parroquial e dun pequeno pazo do século XVII cun patio emparrado provisto dunha fonte abovedada á que se accede por unha fermosa escalinata. Completan o conxunto, un pombal, un alpendre e o seu enorme canastro. Este granítico e monumental hórreo da reitoral de San Martiño data do século XVIII e presenta unha tipoloxía do estilo "hórrea", é dicir; aqueles canastros que son sustentados por tres ringleiras de pés, ó igual que o veciño canastro do Mosteiro de San Xoán, no tamén pontevedrés Concello de Poio.  Este Canastro de Vilaboa atesoura un total de 36 pés aliñados en 12 ringleiras de tres, coroados por tornarratos de tronco piramidal, e presenta doelas graníticas a través das cales penetra o aire no seu interior. A porta de acceso ás entrañas deste canastro localízase no medio e medio da súa longura, que suma uns escasos 20 metros totais dun extremo a outro. A súa teitume, sustentada por unha traballada cornixa, preséntase a dúas augas e cuberta con tella do país.

O canastro de San Martiño de Vilaboa pode presumir de ficar entre os meirandes hórreos galegos, malia que a súa lonxitude total, unha escasa vintena de metros, está moi lonxe de acadar os 37 metros de longura do rianxeiro hórreo de Araño, os 36 e medio do de Lira, os 35 do de Santa Columba, os 33 do de San Xoán de Poio ou os 27 do de San Martiño de Ozón. O único que teñen en común todos estes hórreos ou canastros é que pertenceron ós mesmos donos; o poder eclesiástico. Agora este hórreo da reitoral de San Martiño xa non alberga mazurcas de millo nin sacos de gran, somentes recordos das vellas faenas, xornadas enteiras debullando na eira para gañar o ceo ateigando de riqueza este farturento canastro da reitoral. Paga a pena achegarse até San Martiño de Vilaboa para coñecer este fermoso canastro e o seu particular estilo, tan senlleiro e identificativo desta belísima Comarca de Pontevedra. 

A Casa da Moura, acubillo de lendas e pastores

"Serei a rosa apodrecida
no breve tempo,
a grima do lóstrego azulado,
o cadullo ande prende a mala herba,
a mala hora que atrae ós morcegos,
a besta ladria que salta valados.
Tamén serei o can en ouveo
presaxiando espantos.
Sexa achaiada
pola sombra do lirio
en lareo de morte pronta,
sexa espiñada moura
nas facianas das tardes"
Medos Romero, Nove poemas

Aló polas núas e fronteirizas ladeiras do Xurés, no alto do lugar de Queguas, escóndese o fogar dunha moura anterga que habita na compaña de lobos, serpes e bestas, baixo dun fato de milenarias pedras que se ocultan entre os breixos e as xestas dunha inóspita e silenciosa paraxe. Ás veces aínda se escoitan os seus laios e as súas sonoras gargalladas nas poucas aldeas que fican espalladas ós pés desta montaña misteriosa i esquecida. Cando isto sucede, até o mesmo ar semella presentar un intenso e tépedo cheiro de morte, os galos da aldea cantan de noite e os lobos do monte ouvean ó día, as bestas e cachenas descenden do alto das grañas e os corvos peteiran nas xanelas das casas veciñas. 

Non resulta doado achar a Casa da Moura, nin desexable atoparse coa vella meiga que a habita, e poucos son os que ousan procurar o abeiro das frías i  escuras entrañas da súa morada neolítica. Nembargantes, esta primixenia Casa da Moura, este xacemento arqueolóxico encravado a uns 1.200 metros de altitude no corazón do Parque Natural da Baixa Limia, é un dos dolmens máis impresionantes e mellor conservados do noso país. Para dar con esta alfaia granítica, debemos deixar atrás Queguas, pertencente á parroquia entrimesa de San Tomé de Venceáns, e ascender polo empedrado vieiro que se interna as Cortes da Carballeira, un fascinante conxunto de pequenas construcións en ruínas de antigos pastores que as empregaban nas tempadas de verán e primavera,  cando se subía o gando ós altos cumios da serra na procura de pastos frescos e vizosos. 

Logo de deixar trás de nós as Cortes da Carballeira e o seu vieiro pedregoso, deberemos seguir as sinalizacións dunha ruta de sendeirismo até acadar un fermoso altiplano coñecido como o Alto das Sete Laceiras, dominado pola silueta duns impoñentes petoutos que se impoñen nun horizonte fronteirizo. Nesta erma pero impresionante contorna deberemos seguir por unha pista ampla tratando de albiscar á nosa dereita esta Casa da Moura escondida entre piornos, uces e carqueixas. A impresionante Casa da Moura, tamén coñecido como Dolmen de Queguas, atesoura unha cámara poligonal de grandes dimensións conformada por media ducia de laxes e corredor, orientado cara o sueste, duns aproximados catro metros de lonxitude por dous de altura. 

Este dolmen, que perdería a meirande parte da súa cortiza mamaria, estimada nuns aproximados quince ou vinte metros de diámetro, presenta un excelente estado de conservación tanto na súa profunda cámara, como no corredor e nas monumentais laxas graníticas de cubrición, botándose somentes en falta a laxa da cabeceira. Como tantos outros dolmens e cistas, como a Casota de Freáns, esta Casa da Moura adoitaba ser empregada polos pastores da contorna para gorecerse da chuvia ou procurar a súa sombra nas xornadas máis solleiras e calorosas. Internámonos con certo tento, tal que os pastores doutros tempos, neste coveiro fresco e sombrío, sen facer apenas ruído, para non perturbar o longo repuso da súa meiga e lendaria propietaria. Seica desta súa casa emerxen, aínda, extrañas enerxías da terra e forzas do máis descoñecidas.

Unha vez descuberta esta misteriosa e milenaria morada, decidimos retornar a Queguas denantes de que a anterga moura esperte do seu profundo sono. Denantes de que ouveen ó sol os lobos irados i enfurezan as bestas toutizas da serra. Denantes de que canten os galos da aldea e os corvos peteiren nas xanelas.  

O vello fulgor do Faro Silleiro

"(un golpe) E a pouta de metal que estoupa tras dos ollos,
pouta que destrúe memoria, amor, desexo, vida.
(dous golpes) Pólvora, bala, pouta de metal que estoupa,
pouta que destrúe a imaxe amada, as voces infantís.
(tres golpes) Orde indesexábel que cala a Bombardeira
e a violencia feroz, covarde e fría racha a noite.
(catro, cinco, seis golpes. Sete golpes. Son ... oito golpes, 
nove) As damas das pozas laian horrorizadas, carpen
ao cabo Silleiro, ás crinas do mar ensanguentadas
(ensanguentadas as pedras, ensanguentada a lúa).
Nove (nove golpes), nove poutas de metal que estoupan
na alma, que destrúen memoria, amor, desexo, vida"
Marta Dacosta, Volta dos nove

Xa hai ben de tempo que desexaba coñecer un dos meirandes fachos do sur, unha impoñente e histórica construción que dende o ano 1866 alumea cada noite esta alongada costa atlántica que se extende até A Guarda, onde morre co Miño. Dende a parroquia de Baredo, no concello pontevedrés de Baiona, o Faro Silleiro reflicte o sangue dos solpores, o fulgor das ardoras, sentinela de vellos mariñeiros que faenaron noutrora neste eido salino por unha miserenta manchea de escamas de broa e unha presa de espiñas de millo. No que pelexaron coas impredecibles sombras dun mar tan bo e xeneroso, como arroutado e asasino. O primeiro faro construído nesta contorna localizábase a rentes mesmo do mar, e comezaría a refulxir cunha lámpada de mecha de aceite vexetal, mais esta sería substituída pouco tempo despois, concretamente no ano 1909, cando se modificaría por unha lámpada de petróleo. No verán do ano 1924, debido ó considerable aumento do tráfico marítimo, -e ás importantes dimensións que comezaban a presentar os barcos que transitaban esta costa e que transportarían a tantos emigrantes galegos dende o porto de Vigo até América-, inauguraríase o novo edificio, o que hoxe coñecemos, encravado nun pedregoso outeiro a uns 85 metros sobre do nivel do mar ca fin de ofrecer un meirande alcance lumínico.

O novo faro, de planta rectangular, destaca pola súa prismática i elevada torre, que acada os 30 metros de altura e que sería decorada con refulxentes franxas de azulexos de cores vermellas e brancas. Nos seus primeiros anos, este faro de Cabo Silleiro tería que sufrir até en dúas ocasións os danos producidos polos incendios. O primeiro deles ocasionaríase o ano da inauguración do novo edificio por mor da caída accidental dun candil, causando feridas e queimaduras ós torreiros e ocasionando o cese temporal da actividade do faro. O segundo incendio somentes afectaría ás instalacións e ós subministros. Estas incidencias obrigarían a acender de novo o vello faro para seguir guiando aqueles enormes barcos transatlánticos que saían de Vigo rumbo á América. No verán do ano 1925 restableceríase á fin a actividade do faro. No 1932, esta muxena baionesa comezaría a ser alimentada por electricidade, deixando de empregar como fonte de enerxía o petróleo. Dende o ano 1960, pasaría a integrar unha lámpada duns 3.000 watios, cun alcance aproximado dunhas escasas corenta millas náuticas nas noites máis despexadas. Para as noites máis bretemosas, este faro xa dispuña dunha grave e potente bucina, ó igual que o Faro de Fisterra ou que a mesmísima Torre de Hércules. 

Este Faro Silleiro, de tan características franxas de cores vermellas e brancas, é unha faísca acesa de solpores e alboradas, un carrusel de brancas luces na amencida; no crepúsculo, "crinas do mar ensanguentadas". Luzada de nácara e argazo, espello do sol e da lúa, xadrez refulxente de sangue i escuma.