A eira e canastros de Cendós

“Entr' as mozas que mallan n' a eira
non-hay de mais garbo, 
que, Carmela, rapaza garrida
de vintedous anos.
a morena d' olliños mais negros, 
de dentes mais brancos, 
de beizos mais roxos, 
de pelo mais largo, 
e de corpo mais feito e xeitoso
que pisa no campo,
pol-o qué n' as romaxes a chaman
a fror de Seixalvo”
Xesús Rodríguez López, Costumbres gallegas. A malla

Hai lugares que namoran, sinxelos recunchos da vida cotiá que fican sen pena nin gloria, sen afanaren a sona, sen agardar tempos mellores amais das primaveras que deixaron atrás. Hai recunchos que posúen unha beleza inherente, que non precisan artificios, que nos envolven e nos enmeigan, que nos mergullan nunha realidade diferente. Hai lugares que se resisten a morrer, a finaren relegados nun caixón esquecido da nostálxica memoria dos máis vellos. Hai recunchos que atesouran unha forza que nos convida a transitalos, a coñecelos e a lembralos, a amalos sen motivo aparente, a desexalos como unha parte de nós. Viaxei cara o concello ourensán de Avión na procura dun conxunto de eira e canastros que, a diferenza doutros moitos que tiven a oportunidade de coñecer nesta provincia, como o de Barroso, o de Quins ou o da Merca, non atesoura un gran número de hórreos pero si unha beleza, unha sinxeleza e unha maxia realmente indescritible. 

Os meus pasos dirixíanse agora cara o centro da vila de Avión, cara a eira e canastros de Cendós, que fican a escasos metros doutra pequena eira do lugar; a de Navás. Interneime naquela pequena e xeitosa eira de Cendós, que ficaba arrodeada e protexida polos fogares do lugar, e ollei un por un aqueles 13 fermosísimos canastros que conforman o conxunto. Tratei de maxinar aquelas duras xornadas da malla, xeracións de veciños traballando xuntos, man a man, neste pequeno obradoiro de Cendós. Sentei sobre daquela eira e tratei de recrear os mellores tempos destes pequenos recunchos que agora semellan agonizar e ficar á marxe da nosa realidade, coma pantasmas do noso pasado. Neste Concello de Avión, de gran riqueza etnográfica e patrimonial, a existencia de canastros semella remontarse ó século XIV, tal e como semella evidenciarse nos diezmos abonados no ano 1487 polas parroquias de Abelenda, San Cristovo e San Xusto ó Señor de Ribadavia; 16 fanegas de pan de millo e centeo a de Abelenda, dúas fanegas de pan a de San Cristovo e outras 40 fanegas de pan os de San Xusto. Este feito fai supoñer que estas parroquias tiñan a necesidade de almacenar nun lugar seco, fresco e ventilado tal cantidade cereal. 

No ano 1630, novos pagos ó Señor de Ribadavia semellan deixar de manifesto que durante este tempo continuaría a explotación de cereais na bisbarra. Precisamente a Enciclopedia de Pascual Madoz, escrita no ano 1843, cita as parroquias de Avión, Abelenda e Amiudal como territorios agrícolas nos que sobresaía o millo e o centeo. Nos nosos días, os aproximados 700 canastros que se perden por cada un dos recunchos deste concello ourensán de Avión dan boa conta da importancia que estas pequenas e humildes construcións tiñan na vida cotiá dos nosos máis próximos antepasados; dos nosos pais e avós. Nos nosos días aínda resisten neste concello pequenos pero importantes conxuntos etnográficos coma este de Cendós. É o caso dos conxuntos de Beresmo, Abelenda e as xa citadas eiras de Barroso e de Navás. Todos e cada un destes canastros, que aportan a súa nota de beleza a este humilde pero fermoso conxunto etnográfico de Cendós, foron restaurados recentemente por un grupo de veciños desempregados.

A restauración deste humilde conxunto etnográfico de Cendós conseguiu transformar unhas pétreas, ocas e decadentes estruturas en desuso, asolagadas polas hedras e silveiras, nun espazo máxico e inspirador propicio para soñar e remontarnos ás nosas orixes; a un recuncho cotiá onde moitos dos nosos avós teñen derramado bágoas de suor. Onde moitos dos nosos avós até se teñen namorado. Canta beleza se concentra neste máxico recuncho de Cendós, neste esquecido obradoiro de malladores, nesta despensa á intemperie, neste pequeno templo da fartura. Cantas semellanzas e diferenzas agochan estas pequenas e garridas construcións. Canta sabedoría a que se asenta sobre destes pés e tornarratos. Achegueime até o centro da eira, onde maxinei ser observado por este fato de inmóbiles efixies, e biquei esta eira denantes de liscar. Estaba a pisar un sacro recuncho galego, un chan nobre i humilde, un escenario de sacrificio e de traballo.

Abandonei este lugar coma un temesiño namorado, absorto pola súa maxia, pola súa enerxía, pola beleza que o envolve e pola paz que se respira. Fuxín co maino sopro do vento e coa tibia brisa dos máis románticos solpores polas rúas acaladas e desertas deste Avión de eiras, canastros e labradores.