O Muíño de Mareas de Cereixo

“Sol de outono no mar calmo fungue o lume; 
alá, lonxe, chirra un carro no camiño;
canta a ágoa no rodicio do muíño 
e arrecende dos fiúnchos o cheirume. 
Por enriba dos tellados rube o fume;
esbardallan as lavercas antre o liño;
roxa lúa, con fasulas de meniño,
aparesce da montana sobre o cume.
Zoa a mística campana. Nos lameiros
unha flauta; a dos sapos agoireiros.
Anda o trasno gargallando nos pinares.
Van e veñen luces roxas polo monte.
As rapazas van con medo cara á fonte.
Bravo, céltigo aturuxo fende os ares”
Ramón Cabanillas, No desterro

Capitaneados polo meu amigo Óscar, un grupo conformado por 13 inquedos e curiosos compatriotas afincados en Compostela, entre os cales me inclúo, decidimos coller rumbo cara as Terras da Soneira para tratarmos de achar a meirande parte das xoias megalíticas que agocha este histórico val e posteriormente coñecer tamén o muíño de mareas de Cereixo. Saímos de Compostela unha fresca mañá dominical, e logo de tomarmos uns cafés en Vimianzo, achegariámonos até as milenarias antas de Pedra Cuberta, Pedra Moura, Pedra da Lebre, Pedra da Arca e Casota de Freáns. A iso das dúas da tarde gozaríamos dun farturento i enxebre cocido nunha antiga casa de xantares de Pasarela. Sería logo deste copioso xantar cando decidiramos arribar cara a parroquia de Santiago de Cereixo para albiscar baixo das súas impoñentes torres, un histórico e case que esquecido muíño de mareas. Santiago de Cereixo é unha das máis senlleiras e fermosas paraxes do concello coruñés de Vimianzo e localízase a un quilómetro escaso da Ponte do Porto. Denantes de entrarmos no lugar, xa puidemos intuír o poder que debeu atesourar esta parroquia no pasado. 

O primeiro que albiscamos foron as súas impoñentes Torres de Cereixo, e baixo delas; grandes fogares de pedra que nos deixaron francamente fascinados. Todo este conxunto fica na desembocadura do Carnés ou Riotorto na Ría do Porto, no fondo da Ría de Camariñas, conformada esta última tamén pola desembocadura dos ríos Grande, Trasteiro e Valadares. Atravesamos a aldea e achegámonos até as portas da igrexa parroquial e até ós mesmos pés das Torres de Cereixo, que datan do século XVI e que pertenceron ós Condes de Maceda e Taboada. Acto seguido descenderíamos até o leito do Riotorto por un fermoso paseo de madeira dende o cal albiscaríamos, ó lonxe, o muíño que andabamos a procurar. Achegámonos á fin até esta antiga construción para descubrir un anaco da súa historia. Este muíño de mareas de Cereixo, segundo semella indicar un vello pergamiño, sería construído no ano  1.679, e pertencía á estirpe dos Moscoso e Altamira, que dominaron estas terras desde finais da Idade Media ata o primeiro terzo do século XIX. Esta coñecida casa nobiliaria gobernaba dende o seu fogar no Castelo de Vimianzo, mais a súa xurisdición estendíase pola Somnaria da Idade Media, que abranguía as terras de Zas, Camariñas, Laxe, Cabana e parte de Muxía. Posteriormente, este histórico muíño de mareas pasaría a pertencer tamén á Condesa da Torre, sendo cedido anteriormente mediante foro, ás familias de campesiños que o explotaban e residían nel. 

O edificio, de planta rectangular con cuberta a dúas augas na que se abren tres elementos abufardados, foi erixido en granito e cuberto con tella do país. A súa construción responde a dúas necesidades, servir de muíño e tamén de vivenda. A entrada realízase polos laterais mediante dúas pasarelas. Este muíño foi construído sobre do Carnés ou Riotorto na súa desembocadura na ría, para aproveitar tanto a auga que baixa do río como tamén a procedente da ría. Cando a marea sube, a auga que se acumula na parte posterior do muíño, onde se sitúan as entradas ós rodicios, é maior. Deste xeito, ó baixar a marea, o muíño dispón de moita máis auga para poder facer a moenda. Mesmo cando a auga do río era escasea, o muíño podería seguir funcionando grazas ás mareas. Ollamos os pétreos e rexos muros desta antiga construción e tratamos de comprender o seu funcionamento, mais as cálidas cores do solpor comezarían a cubrir o ceo e o seu espello na ría lembrándonos que a nosa visita estaba a piques de chegar á súa fin. Liscamos paseniño, realmente impresionados e satisfeitos de coñecer estoutro recuncho da Costa da Morte, estoutro histórico legado da poderosa estirpe dos Moscoso e Altamira i estoutra importante mostra etnográfica galega.