Ante as portas do San Paio de Diomondi

"Cobra de cristal brilante
qu' antre frores,
con fantástecos romores
vas correndo sen parar,
cóntame o que vas dicindo
¡ouh Miño! qu' estout' oindo
e n' entendo o teu falar.

Dime, Miño, se te gabas
d' o tesouro
que vas arristrand' en ouro
y-e dino de se gabar?
que ti sempre vas roxindo
¡ouh Miño! y-estout' oindo
e n' entendo o teu falar.

Cicais cantas, craro Miño
as bellezas
y-as espréndedas riquezas
que refrexas ô pasar,
y-a miñ' alma está sofrindo...
¡a tua canción oindo
n' entender o teu falar!"
Filomena Dato Murais, Follatos

Fai un tempo, namentres visitaba a Ribeira Sacra e o chantadino Muíño de Tarrío, sentín a necesidade de vos ensinar algúns dos máis históricos e senlleiros santuarios que se espallan polas intricadas e socalcadas ladeiras do Miño. Por antr’estas ribeiras tiveramos a sorte de coñecer, anos atrás, as lendas e a historia de San Facundo, Santo Estevo, e a Igrexa de San Martiño da Cova, que fica de fronte ó impresionante meandro de Cabo do Mundo. Mais aínda nos quedaba por coñecer outro senlleiro santuario que formou parte dun mosteiro beneditino irmandado secularmente co de Santo Estevo. Estamos a falar da Igrexa de San Paio de Diomondi, outra importante mostra do Románico galego na Ribeira Sacra. 

Esta antigo santuario localízase na parroquia de Diomondi, no concello lugués do Saviñao. Moito nos ten sorprendido este concello. Nel, amais do citado Santo Estevo, tamén coñeceramos a fermosísima Torre da Candaira, as cristalinas augas da Praia fluvial da Cova e os dolmens de Abuíme e Leira da Rapada. O certo é que O Saviñao é un concello rico a nivel histórico, natural e paisaxístico; un lugar moi especial que sempre nos obriga a retornar. Non lembro moi ben cómo deramos chegado até Diomondi, somentes que o fixeramos logo de coñecer os segredos que agocha Santo Estevo das Ribas do Miño. En Diomondi, nada máis albiscar a igrexa, decatámonos que a antiga casa reitoral estaba a ser rehabilitada, polo que decidimos centrarnos somentes no templo. Achegámonos paseniño até a fachada da igrexa do antigo mosteiro beneditino de Diomondi e comezamos a contemplar as moitas similitudes que garda co veciño Santo Estevo. A Igrexa de Diomondi, ó igual que Santo Estevo, foi declarada Monumento Nacional no ano 1931. Ámbalas dúas comezáronse a construír a finais do século XII, e presentan unha estrutura común; planta rectangular, muros de cachotería granítica e cuberta a dúas augas. A fachada, aínda sendo máis simple que a de Santo Estevo, tamén garda moitas similitudes coa súa igrexa irmá, pois posúe unha porta abucinada enmarcada por catro arquivoltas que descansan sobre chapiteis historiados e columnas de mármore. Por se fose pouco, a ámbolos dous lados da porta principal do templo achamos, ó igual que en Santo Estevo, dous arcos de descarga que conforman portas cegas. 

Achegámonos agora até a porta mesma destoutro templo da Ribeira Sacra para ollar de preto outra característica que o emparella con Santo Estevo, as súas pétreas e misteriosas criaturas. Baixo da porta deste sacro edificio achamos unha gran cantidade de figuras que sobresaen de todos e cada un dos seus chapiteis. Achamos figuras humanas con corpos cuadrúpedes que contiñan arcos e frechas, tal que saxitarios, amais de paxaros e outras representacións animais. No tímpano, liso, acharíamos tamén as cacholas do que semellan ser dous lobos, ou cans, coas orellas gachas e mostrando os seus dentes afiados. Contan que no interior deste templo consérvanse retablos neoclásicos, unha pía bautismal do século XIII e unha crus de prata do século XVIII. Abandonamos San Paio de Diomondi, estoutra mítica igrexa con pasado monacal, estoutra importante mostra do Románico galego, namentres o sol, agonizante, comezaba a afundirse antr’as lombas do val e a tinguir de nostalxia as ensanguentadas ladeiras do sacro mencía.