Os Peares, terra de ningures entre o Miño e o Sil

"Adiós, noites quentes de mayo e d'abril,
adiós, oreliñas pobradas de frores,
de cantos, de cheiros, de gratos remores,
que abrazan garridas ô Miñó y-ô Sil.
Ruinosos castelos d'antigas lembranzas,
pinares sombrisos, debesas sin fin,
recordos subrimes de vellas usanzas,
romaxes alegres, cantares e danzas...
Adiós, que só bágoas me quedan á min".
Amador Montenegro. Muxenas 

Ponte sobre o Río Búbal en Os Peares, onde se funde co Sil e o Miño

Conta o refraneiro que o vello río Miño leva a sona, namentres o Sil leva a auga. Estes dous ríos da terra son os meirandes cursos fluviais da vertente atlántica galega, e os dous máis extensos e caudalosos do País. Tras eles deixan centos e centos de quilómetros, recollendo os pequenos e abondosos caudais doutros moitos afluentes. O Miño nútrese da auga que xurde das entrañas mesmas da Terra Chá, inmensa chaira que actúa coma unha xigantesca conca, onde antano existiu un gran conxunto de lagoas; humidade pura que semella transpirar da terra. O Sil, pola súa banda, nútrese da fría e cristalina auga que baixa por antr’as montañas. O Sil é o río máis caudaloso de Galicia, en parte porque bebe directamente a auga da montaña lucense; dos fríos e mudos Ancares, e do solitario e virxe Caurel. Ámbolos dous grandes ríos galegos acadan os xigantescos e esgrevios macizos que separan as provincias de Lugo e Ourense. 

Co incesante avance da auga, foron rabuñando as rochas das ladeiras, ata formaren a impoñente e marabillosa Ribeira Sacra. Finalmente, o Miño e o Sil fúndense nunha eterna aperta baixo a sombra das impoñentes pontes de Os Peares; un dos encraves máis máxicos, suxestivos e simbólicos do chan galego. Esta singular e fermosa aldea non pode ser comparada con ningún outro lugar do país. Dende as intricadas ladeiras dos Peares, a Terra contempla asombrada a lendaria unión das dúas arterias vitais da Patria. Aquí, o caudaloso Sil deixa o relevo do seu curso ó Pai Miño, que levará cada pinga necesaria ata a derradeira fronteira do sur, ata os mesmos pés de Santa Trega. 

Os romanos foron os primeiros que cravaron as súas olladas nestes fértiles e maxestosos vales. O motivo non foi outro que o maior tesouro que aínda agocha a Ribeira do Sil; mencía sacro de césares e emperadores, os caldos máis prezados e afroitados da Gallaecia romanizada. Foron eles os primeiros en traballaren estas faldras, conformando longas e rexas bancadas, coñecidas como socalcos. Estas seguen a presentarse ante nós seguindo o sinuoso curso dos dous grandes ríos. Co paso dos séculos, a arte e laboura de cultivar as vides pasou a mans dos monxes. Os seus mosteiros aínda se albiscan por antr’as fragas, ó longo e ancho da Ribeira Sacra. As comunidades de Santa Cristina e Santo Estevo de Ribas de Sil mantiveron vivas as vellas labouras vitivinícolas de antano, e deron nome a esta comarca e a este viño de césares. 

A importancia de Os Peares, e a súa estratéxica ubicación, fan que sexa unha vila de ninguén. As rexas e penduradas vivendas repártense entre catro parroquias –Pombeiro, Viñoás, Oleiros e Os Peares-, que pertencen a outros tantos concellos distintos –Pantón, Carballedo, A Peroxa e Nogueira de Ramuín-. Por se isto fora pouco, dous deles pertencen á provincia de Lugo, e os outros dous á de Ourense. Os Peares é unha vítima das divisións artificiais que impón o mundo moderno e a burocracia, unha vila en constante litixio. Mais o que antano fora unha plácida terra de mosteiros e socalcos, hoxe en día segue a ser un punto estratéxico no corazón mesmo destas terras sagradas. Pouco a pouco, Os Peares foi quedando baixo a sombra das pontes que nos falan da historia recente deste cruce de camiños. A primeira ponte foi construída pola escola de Eiffel, a comezos do século pasado. A partires de aí, o progreso traería un encoro e un xigantesco viaduto polo que atravesa unha autoestrada. Mais todo isto non foi quen de ferir a beleza e o encanto que aínda conserva esta aldea fronteiriza. 

A vida transcorre en paz, como as augas do Miño. O constante trasfego de vehículos non é quen de rachar a tranquilidade e sosego desta porta da Ribeira Sacra. Os fogares ollan silandeiros o eterno rebulir das augas dende as amplas e transparentes galerías, abertas á aperta onde se mesturan o Miño e o Sil. Os veciños seguen a traballar arreo os socalcos onde medran as vides, as froiteiras e as hortas; e a probar sorte na procura das troitas dun dos mellores encraves de pesca fluvial de Galicia. Os viñedos comparten a auga cos centenarios carballos e castiñeiros, e con multitude de árbores hidrófilas que acompañan o curso dos ríos. 

A auga brinca antr’os penedos no val dos Peares. Semella que estes lendarios ríos avanzan a carón dos vellos e novos camiños que atravesan este encrave crucial do interior galego. A mestura de vieiros, auga, e sangue mencía, fan desta aldea un recuncho máxico e singular; ese lugar sacro onde se alcontran, á fin, os dous vellos ríos irmáns.

"Relocen como diamantes

as miñas pingas de orballo,

nas folliñas do carballo

e nos lirios do xardín;

e son toda craridade

e levo a min a saúde

e estou chea de virtude

contra todo mal ruín.

E che traio, Rei-Meniño

a limpa agua galega

que humilde cantando rega

os eidos do noso chan".

Ramón Cabanillas. Poesías ventureiras