O Santuario da Nosa Señora da Barca

“Ramo de froles parece,
Muxía á das altas penas
Con tanta rosa espallada
N' aquella branca ribeira,
Con tanto carabeliño
Que relose antr' as areas,
Con tanta xente que corre
Que corr' e se sarandea
O son das gaitas que tocan
E das bombas que reventan,
Uns que venden limoada
Outros augua que refresca,
Aqueles dulce resolio
Con rosquilliñas d' almendra,
Os de mais alá sandías
Con sabrosas sirigüelas,
Mentras tanto qu' algun cego
O son d' alegre pandeira,
Toc' un carto de guitarra
Para que bailen as nenas.
Bendita á Virxe da Barca,
Bendita por sempre sea!
Miña Virxe milagrosa,
En quen tantos se recrean!”
Rosalía de Castro, Cantares Gallegos

Este pasado estío, nunha de tantas xornadas solleiras que nos deixou este agosto atípico, decidín fuxir cara a miña amada terra nai, cara os máis estremeiros cantís da vella Europa, cara o máis bravío e asasino litoral, na procura dos máis ardentes i ensanguentados solpores da miña mortal e cobizosa costa. Desta volta tiña o firme propósito de volver a pisar o chan dun deses lugares máis elementais, míticos e senlleiros da nosa xeografía. Aquela tarde solleira e calorosa internaríame no núcleo urbano do concello coruñés de Muxía para contemplar a súa meirande xoia, o Santuario da Nosa Señora da Barca, un dos templos máis coñecidos e senlleiros do noso país. Esta importante igrexa galega localízase a rentes mesmo do mar, dese mar furioso e vingativo que tanto nos dá e tantos nos quita, ese mar que d’entre as marusías achegou crenzas, milagres e doutrinas, retablos, imaxes, capelas e pías, ese mar de onde nacería este mítico santuario, un fato de lendas e a máis popular das romarías. 

Interneime nas inmediacións deste templo muxián que na actualidade se atopa restaurado logo de que no ano 2013 sufrise un importante incendio causado por un raio. O mar, ese mar do que nacería este templo e as súas lendas máis antigas, tan somentes uns días despois do incendio, cobraría a súa vinganza destruíndo boa parte do atrio e a Pedra de Abalar, a súa pedra máis prezada e coñecida. Semella como se tanto aquel raio como a furia dun mar nunca denantes vista, quixesen castigar este senlleiro e coñecido templo muxián. Segundo conta a lenda, Santiago o Maior adoitaba orar neste lugar namentres evanxelizaba estas afastadas terras. Nunha desas oracións veu chegar polo mar a unha barca de pedra na que viaxaba a Virxe, que remataría por achegarse a el para consolalo, darlle forzas e instalo a que voltase a Xerusalén, posto que a súa evanxelización por estas afastadas terras xa rematara. Denantes de marchar, a Virxe deixaría naquel lugar a súa barca e a súa vela, é dicir; as antigas e milagreiras pedras de os cadrís e de abalar. Tras destas graníticas pedras hai unha longa e sacra historia somerxida, acalada polas lendas que se escoitan hoxe en día, ceibadas noutrora para esquecer os cultos máis ancestrais, as crenzas máis primitivas.

A Pedra de Abalar, como o seu propio nome indica, é unha enorme laxe de morfoloxía triangular duns nove metros de longo e uns aproximados 30 centímetros de espesor, que presenta a particularidade de abalar ou abanear cando un grupo de xente se sube a ela. Hai quen di que abala cando quere, ás veces a xente trata de abalala e a pedra non se move, namentres que noutras ocasións abala soa ou coa axuda do vento. Hai quen di que cando se move soa, presáxianse desgrazas e agóiranse temporais no mar. Precisamente no ano 1978, un forte temporal desprazaría a pedra de lugar, restándolle moito movemento e rompendo unha parte da mesma. A pedra sería devolta posteriormente ó seu lugar orixinal, mais naquel desafortunado ano 2013, o mar volvería a descargar de novo a súa furia sobre da pedra, que remataría por perder un dos seus tres vértices. 

A Pedra dos Cadrís, a lendaria barca de pedra da Virxe, recibe o seu nome pola súa característica forma de ril e pola crenza de que sanda os problemas dos cadrís, é dicir; o males dos riles e as dores das reumas. Todo aquel que precise curar estas enfermidades dos cadrís deberá pasar por debaixo desta pedra milagreira un total de nove veces, coma se dun máxico e primitivo acto de renovación se tratara. A historia deste templo, segundo semellan constatar as primeiras testemuñas escritas, que datan do século XV, nace como froito da restauración dunha ermida posiblemente erixida entrámbolos séculos XII e XIII. É probable que tanto a cristianización deste lugar como o inicio do culto á Virxe da Barca corresen a cargo dos monxes de Moraime, mosteiro beneditino erixido neste mesmo Concello de Muxía no século XI. 

A igrexa actual foi erixida no ano 1719 e a pedra empregada para a súa construción procedería dun vello fogar abandonado na ribeira e pertencente ó Mosteiro de Moraime. O edificio, barroco, austero e carente de adornos, consta dunha única nave e presenta unha planta de cruz latina. As dúas torres que atesoura serían erixidas moi posteriormente, concretamente no ano 1958, ca finalidade de substituír a espadana barroca que agora se localiza á dereita do templo. Son moitos os fieis que cada ano, aló polo mes de setembro, se achegan até esta sacra e atlántica contorna galega para renderlle homenaxe á Virxe da Barca e depositar a súa esperanza nas pedras milagreiras, para asistiren á Romaría da Nosa Señora da Barca, unha das máis antigas, populares e concorridas da nosa terra. Xa o dicía a nosa prezada musa Rosalía: “Miña Virxe milagrosa, en quen tantos se recrean”. 

Deixei tras de min estoutra sacra e salgada contorna, estoutro lugar elemental, mítico e imprescindible do noso país. Fuxín escoitando a furia daquel mar, o son ronco, desafiante, embravecido, daquel salgado leito de mortos e de vivos tan xeneroso e asasino, tan amado e incomprendido, tan frío como a morte, tan quente e vingativo como o sangue dos mortais. Namentres abandonaba o santuario lembraría aquelas cantigas populares que dicían:

Nosa Señora da Barca,

Nosa Señora valeime,

Que estou no medio do mare,

Non hai barqueiro que reme.

Nosa Señora da Barca,

Ten o tellado de pedra,

Ben o puidera ter de ouro

Nosa Virxe se quixera.

Eu fun abalala pedra,

A pedra fun abalare,

Eu fun abalala pedra 

Que está no medio do mare.

Veño da Virxe da Barca,

Da Virxe da Barca veño,

Veño de abalala pedra,

De abalala pedra veño.