A Torre de Doncos e a mesta neve dos Ancares

“Montes rasos mestas fragas
lobos do Courel e Ancares
cumes de neve bañadas
peneireiros caranguexos
veados das madrugadas
miñocas ras caracois
moscas de todas as razas...
calade todas as bocas
e non barulledes nada”
Antón Cortizas Amado, Nos páramos da Lúa

Este pasado Nadal procuramos os brancos e fronteirizos cumios do noso país, a friaxe e a bravura dos montes lugueses, así como as máis espectaculares paisaxes, aldeas e fortalezas que se perden nos sempre mudos e solitarios Ancares. Desexabamos volver a percorrer as súas aldeas, as súas pallozas e os seus máis impracticables picos. Albiscar Tres Bispos dende A Campa da Braña, camiñar cara Mustallar dende Piornedo. Desexabamos atravesar, beber e acompañar o Navia, procurar as derradeiras pegadas dunha pita do monte extinta e maxinar o seu canto, o seu cortexo, a súa vida nestes montes fríos, solitarios i esquecidos. Este Nadal, chamaron por nós os corzos, os lobos e os xabaríns. Chamaron por nós as ringleiras de abetos e os últimos acivros; os mantos de breixos, as abellas e alvarizas. Retornamos ós Ancares con ganas de recordar aquelas primeiras viaxes por esta fascinante terra de labregos, e a impresión que nos causou este universo de montañas, tan duro e afastado. Desta volta tiven a sorte de compartir esta viaxe con Samuel e Adrián, dous vellos amigos que deixei na miña querida Coruña. Saímos da cidade herculina a iso das oito da mañá, esquecendo o salitre do mar e o rumor das costas asasinas. Denantes de chegar ás Nogais, o noso punto de partida, paramos en Becerreá para almorzar e coller un pouco de forzas. Logo duns cafés, decidimos seguir a vella estrada N-VI rumbo a Doiras. 

O noso primeiro obxectivo serían as fronteirizas terras de San Miguel de Cervantes, i en concreto, o lugar de Vilarello de Donís. Hai quen di que neste lugar puido ter as súas orixes o escritor Miguel de Cervantes Saavedra. De camiño a esta parroquia, tivemos a sorte de coñecer as entrañas baleiras do Castelo de Doiras e o fermoso lugar de Pontes de Gatín. Logo de deixar atrás esta fermosa aldea e a súa histórica ponte, comezamos a ascensión a San Miguel. De camiño fomos contemplando a gran cantidade de neve que se fora acumulando nas altas cimas das montañas, e mesmo a carón da estrada, así como sobre das pallozas e cabazos. Chegamos a Vilarello a iso das once da mañá, cheos de frío e aínda bocexando. Ao noso redor eríxense as solitarias montañas dos Ancares, baixo un gran manto de neve. Na meirande parte do lugar atopamos fogares baleiros e orfos, ocos muros onde xa nin recordos quedan doutras vidas, doutros tempos, doutras xentes. O certo é que pouco queda xa nestes lugares. A dureza destas terras obrigou ós novos a fuxir na procura dun “porvir”, e os máis vellos foron quedando sos, mantendo acesas as lareiras de Vilarello e de tantas outras aldeas da montaña galega. 

Deixamos tras de nós Vilarello e San Miguel de Cervantes para continuar o noso camiño cara o segundo obxectivo que tiñamos fixado; A Campa da Braña. Neste lugar xa pasaramos a noite a primeira vez que coñecín estas impresionantes montañas, mais desta volta queriamos achegarnos ata os Tres Bispos, xa que dende alí parte unha ruta que nos levaría até estes picos nun curto espazo de tempo. Seguimos paseniño as rodeiras dunha estrada que ficaba cada vez máis ateigada de neve. Nunha das derradeiras ascensións, xa preto da Campa da Braña, as rodas dianteiras do coche no que viaxabamos toparon cunha placa de xeo e tivemos que deternos. Tentamos proseguir a ascensión pero foinos imposible. Ó pouco apareceu fronte a nós unha furgoneta. Tratábase dun empregado de Correos que viña dende Piornedo. Ó parecer, aínda non pasara a máquina quitaneves e a ascensión sería demasiado perigosa e complexa. Optamos por dar volta e pedímoslle moi amablemente ó señor de Correos que nos axudase a manobrar. El aceptou e logo dun bo anaco á fin puidemos encamiñar o coche de novo sobre das rodeiras. 

Foi unha mágoa non poder continuar, mais o certo é que aínda nos quedaban moitas cousas por ver nestas impresionantes montañas dos Ancares. Descendemos paseniño de volta para As Nogais. Moi preto do centro urbano deste concello lugués, a carón da vella estrada N-VI, fica outra vella fortaleza esquecida que non deixa a ninguén indiferente. Trátase da Torre de Doncos, a torre da homenaxe e o único que queda, da antiga Fortaleza da Grupa, tamén coñecida como Fortaleza de Santo Agostiño. Deixamos tras de nós, aló no alto, a branca e fría neve, e denantes de chegar ás Nogais, moi preto da aldea de Doncos, albiscamos, aló no fondo, a pétrea e impoñente torre. A Torre de Doncos, de orixe medieval, fica no fondo dun profundo val e sobre dun penedo arrodeado polo Río Navia. Ao seu carón esténdense soutos, pradarías e carballeiras, nogueiras, cereixos, bidueiros e vimbios. A torre da homenaxe, de planta cadrada e duns 8 metros de cada lado, foi erixida sobre das rochas do penedo, tiña tres andares e muros de cachotería de lousa e granito. O Navia fica como un auténtico foxo defensivo natural. Esta fortaleza formaba parte dos sistemas defensivos do antigo Reino de Galicia, ó igual que a fortaleza de Valcarce ou a de Doiras. 

Aínda que se descoñece a data da súa construción, algúns cren que puido comezar a finais do século X e comezos do XI. A torre sitúase nun lugar moi estratéxico na Idade Media, a carón do Camiño Real que unía Galiza con Castela. Aló polo século XV, a antiga fortaleza pertenceu ós señores de Valcarce, aínda que tempo despois pertencería tamén a outras estirpes nobiliarias. A finais do século XVI comezaría o seu abandono. No ano 1994 foi declarada Ben de Interese Cultural, mais pouco se fixo por recuperala. Coma todas as torres, e xa pra rematar, esta tamén ten as súas propias lendas. Unha delas narra a historia dunha peregrina que fora raptada, durante a Reconquista, polos sarracenos. Un dos cabaleiros que se encargaba de defender ós peregrinos que se dirixían a Compostela, observou o suceso e tratou de liberala. Nembargantes, o seu secuestrador degolouna diante dos ollos do cabaleiro, para que ninguén puidese gozar da beleza da moza. Nese mesmo intre, o cabalo do defensor tinguiuse dun vermello intenso, dun vermello sangue. É unha mágoa ver este monumento aínda oco i esquecido, nembargantes é todo e un milagre que fique aínda en pé, resistindo os ventos e as invernías. Liscamos de Doncos coa espranza de volver, quen sabe cando, a estas salvaxes montañas para perdérmonos nos dominios de fortalezas rescatadas das súas propias ruínas e lendas. Para recender o arume de lareiras acesas.