A carón da fervenza e muíños do Barosa

“O muíño, o río e o campo onde salta o saltón,

onde os polidos aínda parecen falaren co Sol,

onde as chicharras cantan melodías de amor,

estas flores de sépalos verdes e pétalas en cores,

onde o grilo canta as súas tristezas en noite de lúa,

os campos regados coa auga que rega susurrando,

estes regeiros que fan xirar o rodicio dos muíños”.

Manuel Diz Ramos, Poemas na emigración

Este solleiro mes de xullo estanos a deixar fabulosos días para procurar lugares frescos onde resgardarnos do intenso calor, e xa de paso coñecer, recunchos feiticeiros da nosa xeografía. A nosa terra goza de numerosos e variados espazos onde a natureza, historia e patrimonio, semellan mesturarse. Namentres moitos prefiren somerxer os seus corpos nas salgadas augas do mar, outros coma nós, decántanse pola brisa e a sombra que ofrecen as ribeiras dos ríos. 

Namentres uns ansían deitárense ó sol en brancos areallos, outros procuran a sombra dos muíños e os ruxidos das fervenzas. Viaxamos cara terras pontevedresas para fitar de preto esas xoias da arquitectura popular galega das que tanto temos falado nesta fraga. Decidimos internarnos, unha vez máis, nas intricadas e frondosas ribeiras dos nosos regatos e fervenzas, para contemplar outro conxunto de muíños que non deixa a ninguén indiferente. No Concello de Barro, a escasos quilómetros da cidade de Pontevedra, agarda por nós o Parque da Natureza do Río Barosa; unha paraxe que mestura historia e natureza, paisaxe e frescura. Non nos resultou nada doado dar con esta paraxe da Comarca de Pontevedra, pois carece de indicadores que nos sinalen o camiño. Sabiamos, por un taberneiro da Estrada, que o parque ficaba preto dunha área de descanso, logo de deixar atrás Caldas de Reis; a uns doce quilómetros de Pontevedra. Nembargantes, o destino quixo que deramos unhas cantas voltas denantes dar coa área de descanso que nos indicara o taberneiro. Aínda así, as súas indicacións fóronnos de gran axuda. A carón mesmo da escura e transitada estrada, un escondido cartel de madeira dábanos á benvida a este Parque da Natureza pontevedrés. Internámonos por un camiño que nos levaría até os pés da fervenza e muíños do río Barosa, namentres o ruxido das augas semellaba incrementarse a cada paso. 

Cando comezabamos a aproximármonos á fervenza, avistamos unhas sinxelas pontes de madeira que semellaban abrirnos camiño sobre dos regatos, e mesmo anteceder á gran ruxidoira do Barosa; os seus muíños e as súas ribeiras. Á fin contemplamos a impresionante fervenza do Barosa e os seus históricos muíños. O estrondo e a cantidade de saltos de auga, aínda sendo verán, resulta extraordinario. Nas súas ribeiras, intricadas i escorregadizas, os muíños fican pendurados sobre dos petoutos e baixo a sombra das ramaxes. Estabamos ante outro antigo burgo de muiñeiros que nos lembrou á viaxe que fixeramos, nesta mesma provincia, ós Muíños do Folón e do Picón. Como xa temos falado noutras moitas ocasións, estas antigas construcións contribuíron a facer máis doada a tarefa de moenda i elaboración do pan, e dalgún xeito, a espantar a fame e a miseria do noso País. Internámonos por antr’os sendeiros que ascenden até punto máis alto da fervenza, a uns trinta metros de altitude, para ollar as diferentes perspectivas deste feiticeiro lugar. Desta volta, non estabamos sos; numerosos visitantes arremuiñábanse na terraza dun muíño reconvertido en taberna, namentres outros moitos se refrescaban nas pozas desta ampla e caudalosa fervenza.

En ámbalas dúas ribeiras desta máxica fervenza do Barosa foron erixidos un total de catorce muíños que se dividen entre os Muíños d’abaixo e os Muíños d’arriba. Moitos deles foron restaurados, namentres outros, lamentablemente, somentes conservan parte da estrutura pero fican aínda asolagados polas hedras. Durante a restauración, logrouse acondicionar o lugar para o gozo dos veciños, forasteiros e tamén peregrinos, xa que por esta paraxe pasa o Camiño Portugués a Santiago deCompostela. Habilitáronse áreas de recreo, erixíronse pontes, construíronse mesas e bancos de madeira, e mesmo se crearon vieiros para percorrer as intricadas e perigosas ribeiras da ruxida do Barosa. A fraga que arrodea este fascinante conxunto de muíños componse de piñeiros, carballos, ameneiros, loureiros e, como non, algún que outro eucalipto. Denantes de chegar á Ponte de San Breixo, onde dá comezo a sucesión de muíños, decidimos dar media volta pola mesma ladeira que ascenderamos. A ausencia de muíños, a sede, o calor, a fatiga e a presenza dunha taberna enxebre preto de nós, comezaban a pasarnos factura. Deixabamos aínda media ruta por ascender. Logo da Ponte de San Breixo, debiamos chegar ata a Ponte da Búa, onde a ruta ten o seu punto de inflexión. A partires de alí debiamos descender pola ribeira oposta até o mesmo lugar onde emprenderámola ruta; a terraza daquel muíño reconvertido en taberna tradicional, O Barosa. Entramos naquela taberna sedentos, procurando o fresco que brindan as entrañas dos muíños.

Conversamos co propietario desta taberna enxebre namentres nos servía un caseiro i espeso licor café cunhas pedras de xeo. Falounos dos problemas que tiñan moitos visitantes, e que nós tamén experimentaramos, para dar con este fermoso lugar. A nula sinalización, ao noso ver, ten unha parte positiva e outra negativa. Por unha banda, evita a masificación turística nun lugar tan feiticeiro e delicado, pero pola outra, fai que nin tan sequera os propios galegos poidamos coñecelo e aprecialo. Logo dunha interesante conversa, deixamos a Taberna Barosa para dar un último paseo a través das pontes e a carón dos regatos. Ollamos as augas que baixan impetuosas unha vez máis, a frondosidade da fraga e a silueta dos históricos muíños. Canta auga escorrega ó seu antollo por esta fervenza ampla,  pronunciada e chea de atrancos. Canto sentido teñen eiquí estes muíños! Penetramos nas entrañas mesmas dun dos muíños rehabilitados para ollar as pétreas moas que tanto gran teñen escachado, e xa de paso, refuxiármonos das ardentes raiolas do sol. Pechamos os ollos pra escoitar o ruxido da fervenza e o canto dos paxaros, o son das follas acariñadas pola brisa. Emprendémolo camiño de regreso escoitando o estrondo das augas, que semellaba minguar a cada paso. Algún día, menos solleiro e caloroso, remataremos esta pequena pero fermosa ruta como deberiamos. Que este feiticeiro recuncho da natureza siga a mesturarse coa historia e co patrimonio por moitos séculos máis, para o gozo de viaxeiros e veciños!