A herba miúda do Castro de Troña

"Ás traicións e ás inxurias xordo e cego

sobre todas as cousas deste mundo

arrolar meu amor, nobre e profundo

á redención do escravo chan galego.

E si un día felís contra a inxusticia

nos agros celtas o cramor se escoita,

ser dos primeiros en abrir a loita

baixo a santa bandeira de Galicia.

Seguila sempre, e, lavar o ultraxe

dese feudal, sangrento vasalaxe

que lle impón, contra a lei, a irmán Castela,

ou no aberto combate malferido,

ó pé dun valo vello e frorecido,

unha mañá de sol, morrer por ela!"

Ramón Cabanillas. Vento mareiro

Foron moitas e diversas as formas de vida que existiron no chan galego ó longo dos séculos. Infindas existencias anónimas e silandeiras que poboaron dende sempre tódalas terras ó longo e ancho da vella Patria. A historia de Galicia escribiuse con suor e sangue, con longas e infindas xornadas de loita e traballo na procura dun porvir, dunha terra onde os seus fillos medraran libres no chan que herdaron de seus pais.  O nobre chan galego foi traballado arreo por innumerables xeracións de compatriotas, de bos e xenerosos.

As ruínas do Castro de Troña

Sempre é un privilexio achegarnos ata os recunchos máis indómitos do país para achar novos e descoñecidos vestixios dos fogares máis primitivos dos nosos antergos. Desta volta, viaxamos ata o interior das pontevedresas terras do Condado para adentrármonos nunha das xoias castrexas máis importantes do chan galiciano. Quen sabe cantas familias, antano, escoitarían as historias dos vellos a carón das inmemoriais lareiras deste Castro de Troña! As esquecidas ruelas lembran outros tempos nos que a vida sinxela víase constantemente ameazada polas guerras entre as diferentes tribos. 

A situación mesma do Castro de Troña fálanos dunha sociedade combatente; a cidadela érguese impoñente no alto dun outeiro de case trescentos metros de altitude e que domina os vales do Tea. Este macizo, auténtica atalaia de vixía, sería empregado séculos despois polos señores feudais que ergueron o Castelo de Sobroso, na outra cara do monte. O castro atópase na parroquia de Santa María das Pías, no concello pontevedrés de Ponteareas. Despois das longas escavacións arqueolóxicas, efectuadas entre os anos oitenta e noventa, este encrave tivo que agardar ata o 2010 para verse declarado Ben de Interese Cultural. 

En torno ó século II a.C., antigas tribos que vivían en cabanas de madeira e adobe comezaron a ergueren vivendas e muros de pedra neste outeiro arrodeado de carballeiras. Para podérense adaptar ó esgrevio terreo, tiveron que escavar socalcos e desenrolar potentes cimentos para as súas vivendas. A aldea distribuíuse ó longo e ancho do outeiro, afincándose nas accidentadas ladeiras deste monte. As pequenas vivendas circulares eran recubertas no seu interior con adobe que se decoraba en tons ocres. Os teitos de palla tiñan que ser substituídos cada ano, e era unha das tarefas estacionais máis comúns para estas antigas familias. As vidas camiñaban ó compás das estacións, das tradicionais sementeiras e das agardadas e vitais colleitas.

Mais os habitantes de Troña tiñan medo. Vivían agardando as invasións e saqueos de tribos veciñas que, empurradas pola fame, cobizaban os bens alleos. Naqueles tempos de crise, nos que Galicia era terra de ninguén, os castrexos víronse na obriga de protexeren a cidadela con rexos muros e un profundo foxo que se adentra dezaoito metros baixo terra. Mais nin sequera a rexa fortificación puido frear o avance inevitable do Imperio Romano. A pesares de todo, baixo o xugo imperial, o Castro de Troña experimentou certa prosperidade. O urbanismo imposto polos conquistadores aínda semella resistir a pesares do paso do tempo; as escaleiras seguen en pé, así como as vellas canles que hoxe en día xa non carrexan auga. Os castrexos de Troña, ante o pequeno auxe que estaban a vivir, ergueron despensas e engadiron comodidades nas súas vivendas, tales como lareiras, enlousados e ata pequenos recibidores. 

Contan que se teñen atopado varios muíños de man para moer o gran, auténtico e necesario xerme de riqueza. Pero coa chegada dos romanos, apareceron tamén novas actividades ademais das agrícolas; o comercio converteuse nunha realidade cotiá, que trouxo un novo xeito de entender o troco. As escavacións, efectuadas por vez primeira a comezos do século XX baixo a dirección de Florentino López Cuevillas, revelaron que existiu unha importante actividade comercial con outros lugares do Imperio tan afastados como as Galias. As decoradas cerámicas, as xoias e os obxectos de bronce e moedas, fálannos dunha clase acomodada que ansiaba sacar a relucir a prosperidade e a riqueza da vella cidadela.

Ermida barroca do Doce Nome de Xesús, no alto do Castro de Troña

Pero a partires do século III d.C., os habitantes comezaron a abandonar, non se sabe o motivo, a vella aldea de Troña. Os séculos foron cubrindo de terra e vexetación os antigos fogares desta estirpe de castrexos esquecidos. Os carballos cravaron as súas raigames na profundidade do milenario outeiro, e novas crenzas e xeitos de pensar, foron ocupando a soterrada cidadela. Aló polo século XVIII, a Igrexa ergueu unha capela barroca, a bo seguro que coa idea de extinguir os derradeiros restos de primitivas crenzas pagás. Un fachendoso cruceiro proclama o seu dominio sobre o corazón do castro. De todas aquelas vidas, aqueles fogares, somentes quedan as ruínas.

A herba miúda medra verde por antr’os muros, coma se o alento dos antergos se quixese sobrepor ó esquecemento. Un vello alxibe, esculpido nunha mole de granito, reflicte o mesmo ceo azul e as mesmas estrelas que contemplaban os ancestros dous mil anos atrás. A serpe, símbolo dun deus pagán, sobrevive gravado nunha rocha na que debeu ser unha das rúas principais. A carón da fachendosa capela e do ergueito cruceiro, semella que o antergo petróglifo quixera ceibar un berro de loita, na lembranza de tempos finados.