O segredo da Fervenza de Auga Caída

“Embaixo, o río, prisioeiro

antre as penas, nun caborco,

chouta por unha fervenza

pra saír do calabouzo”.

Florencio Delgado Gurriarán. Cantarenas

Namentres percorremos as abraiantes ladeiras da Ribeira Sacra na procura dalgúns dos lugares máis fermosos do País, atopamos unha pequena e labiríntica aldea acubillada nun recuncho dos canóns do Miño. Estamos na estreita rúa que conduce a Marce, un pequeno lugar esquecido polo mundo que segue a vivir do cultivo dos vellos socalcos, das milenarias vides que agasallan cada outono, co sacro mencía de reis e emperadores.  Dende tempos inmemoriais, os habitantes destas terras dominaron o curso do Miño, e dende antano fican os restos dun vello castro erixido nun alto sobre o río. Conversamos cos veciños, anciáns na súa maioría, e descubrimos o sosego, a tranquilidade, e a liberdade que caracterizan as vidas destes derradeiros habitantes da pequena aldea de Marce, no concello lugués de Pantón, en plena Ribeira Sacra Miñota. Entre conversa e conversa, faláronnos con fachenda do meirande tesouro que agochan estas fragas no máis profundo das súas ladeiras. Sorprendidos polo descoñecemento que tiñamos deste lugar, e incitados polas animosas verbas da veciñanza, decidimos equiparnos para profundar nas entrañas mesmas do bosque, e procurarmos esta paraxe natural esquecida.

Mergullámonos na fraga seguindo un antigo carreiro que descende até as esquecidas adegas que se agochan á beira do camiño. Antano tivo que existir unha intensa actividade vitivinícola por estas ladeiras, a xulgar polas profundas rodeiras que amosa este vieiro aínda empedrado. Sobre das súas lousas teñen pasado centos de carros ateigados de uva mencía, xeración a xeración, vendima tras vendima. De feito, namentres baixabamos, as escuras uvas foron o primeiro de moitos agasallos cos que a fraga nos ía a sorprender. Ventureiras, medraban a carón do camiño, apertadas ás vellas árbores centenarias, amosando vermellas follas da vendima. Medraban ceibes, mais brillantes i escuras, cheas de vida e sabor. Comemos delas, ata fartarnos, namentres o sangue mencía escorregaba polas nosas queixadas. A súa frescura, o seu aroma e o seu sabor, foron o mellor agasallo para uns viaxeiros fatigados coma nós. Destas uvas negras sae o meirande tesouro desta terra, un dos viños máis recoñecidos e saborosos do país, o sacro mencía de reis e emperadores.  

Seguimos o carreiro dos antergos, percorrido sen dúbida polos monxes e abades de antano, os máis célebres cultivadores de mencía. A sombra das ramaxes, e a luz do sol peneirada polas follas, debuxan luminosos mosaicos no escuro e húmido chan da fraga. Ó noso redor, sucédense os pequenos bosques de carballos, castiñeiros, loureiros, piñeiros e freixos. De cando en vez, ábrese algún pequeno claro elevado dende o que contemplamos as extensións arbóreas que se alongan ós nosos pés até as ribeiras mesmas do Pai Miño. De súpeto, atopámonos inmersos nun pequeno bosque de mimosas, especie exótica que tamén atopou aquí un hábitat axeitado para o seu desenrolo. Ó fin e ó cabo, esta húmida e mesta fraga non se diferenza tanto das xunglas tropicais, a xulgar pola densa e húmida atmósfera que impera no lugar.

Segundo imos avanzando, caemos na conta de que estabamos a percorrer moitos dos antigos socalcos, hoxe completamente devorados pola natureza. De feito, os muros das vellas adegas abandonadas aínda se deixan ver a carón do vello carreiro. 

Camiñando de vagar, imaxinamos a cantidade de ollos que nos estarán a espreitar dende a escuridade do bosque. A fauna desta fraga milenaria debe ser abondosa e variada, mais as esquivas ánimas poucas veces se deixan ver. Somentes algún estraño e repentino son ás nosas costas, ou o constante asubío dos paxaros, pode perturbar o silencio e a harmonía que aquí se respiran. O musgo cobre a fendida corteza dos carballos centenarios, e os liques apodéranse das pedras que quedan de antigos muros, socalcos e adegas abandonadas.

Pouco a pouco, a orografía tórnase cada vez máis esgrevia e tortuosa. O vieiro comeza a se esmorecer, a desaparecer por tramos baixo a lama que se acubilla onda os numerosos mananciais. O camiño vai serpeando pola ladeira, obrigándonos a descender lentamente e case de costas. Unhas rudimentarias cordas tendidas entre as árbores, facilitan a tarefa, mais as escorregadizas rochas son un perigo constante. A fraga, na que comezan a verse salgueiros e ameneiros, arrodéanos máis e máis a cada paso, e temos o privilexio de gozar de primeira man da intensa e verdescente vida deste máxico lugar. O son das augas comeza a chegar ata nós, e un balbordo resoa dende os adentros do canón. Finalmente, penetramos no intricado desfiladeiro, baixando a duras penas polas rochosas paredes do mesmo. O terreo tórnase impracticable cando nos obriga a atravesar os restos de antigos desprendementos. Mais todo o esforzo pagou a pena. Á fin, entre as follas dos ameneiros, albiscamos o noso obxectivo. Ante nós erguíase unha xigantesca parede rochosa que cortaba o curso do Angueira, un pequeno río que vai desembocar no Miño pouco despois. Alí, naquel profundo canón, o afluente brinca dende o alto duns corenta metros, formando a marabillosa e impoñente fervenza de Auga Caída.  

A auga precipítase acariñando a lisa i escura superficie da pedra, caendo coma unha sutil e sedosa saba líquida, saciando a sede do musgo e dos fentos. A fervenza esvara sobre as pedras que se acumulan na súa base, debuxando a prateada escuma sobre dos penedos. Xusto debaixo, unha grande e profunda poza escavada pola fervenza, agasállanos coa súa intensa cor azulada, que semella sacada dunha paraxe tropical. Ante tal agasallo só puidemos beber e mollar o cabelo e a cara desta auga fresca e transparente. Arredor de Auga Caída, os cabaliños do demo e demais insectos sobrevoan e rebulen amosándonos a riqueza e a vida desta fraga e desta fervenza. Estamos, sen dúbida, ante unha das fervenzas máis singulares, fermosas e senlleiras do País. Pode que o seu illamento sexa a súa principal garantía de supervivencia, se ben calquera esforzo é pouco para poder ter o privilexio de contemplar de preto esta marabilla natural, que nos transporta ás orixes máis remotas da historia do noso País. 

Paraxes virxes coma esta, ensínannos a importancia vital da auga para esta vella patria de labradores. Sen a humidade constante, e a fertilidade que esta aporta, esta fraga e esta fervenza nunca poderían existir. Un pequeno afluente máis do noso Pai Miño, o “Eixo da Patria”. Abandonamos este lugar cheo de maxia, coa mente posta aínda na incrible paraxe que acabamos de deixar atrás. O ascenso faise menos duro coa lembranza da fervenza de Auga Caída e, por se fora pouco, a fraga agasállanos coas derradeiras amoras do ano, coma se quixese recompensar tanto esforzo por descubrirmos o seu máis valioso segredo.