As pantasmas de Santa Cristina de Ribas de Sil

"Finxe o murcho brancor da lúa chea,
nun craro do folloso castiñeiro,
tremorosos pantasmas. No cruceiro,
da "Compaña" a luz roxa cintilea. 

Da media-noite o toque badalea
un misterioso monxe campaneiro
nas encantadas ruínas do mosteiro
e agoirando defunto, un can ouvea". 

Ramón Cabanillas, No desterro

As árbores abafan a muda e máxica fraga, aló onde o Sil rabuña e nutre eternamente a impoñente e fascinante Ribeira Sacra, auténtico pulmón entre as provincias de Lugo e Ourense.  Os innumerables soutos, esténdense ó longo e ancho do curso do río, namentres as raigames de carballos e castiñeiros, profundan nas terras na procura da auga que o vello e caudaloso río Sil ten a ben agasallar. Toda esta paisaxe é obra deste gran río galego que, no corazón deste verxel de auga e natureza, une as súas augas coas do pai Miño. Estes lugares tan maxestosos foron habitados dende antano por numerosos eremitas que procuraban neste verxel, a paz e o sosego que requiría unha vida de anacoreta.  Estas almas solitarias fundaron as primeiras comunidades monásticas. Foron os monxes os primeiros en explotar a outra gran riqueza que agocha a Ribeira Sacra. Os beneditinos viron medrar os seus mosteiros gracias ás adegas ateigadas de mencía que vendían máis alá das súas fronteiras, viño de reis e emperadores que nasce das infindas e relucentes pérolas sanguentas, que acougan baixo o bafo do Sil. As vellas cepas, aliñadas ó longo de extensos socalcos que esculpen as ladeiras, seguen a produciren os saborosos e afroitados caldos de mencía, coma dende antano se leva facendo. O nome deste viño e destas terras é unha herdanza da importancia dos antigos mosteiros; a Ribeira Sacra, terra de monxes e de abades, de viño e de mestas fragas, de ríos e de montañas. Algúns destes mosteiros, como o de Santo Estevo de Ribas de Sil, chegaron a ter moito poder no seu día; outros, nembargantes, fai tempo que fican esquecidos nas faldras dos sacros montes. 

Baixamos polas intricadas ladeiras do Monte Varona, no concello ourensán de Parada de Sil, en concreto, na parroquia de Caxide, coa mente posta no souto de Merilán. Alí agardaban pola nosa chegada as árbores mudas, as pantasmas dun vello mosteiro. A fraga móstrase enxoita de cores, de árbores e fentos, de silencio e humidade. Centos de castiñeiros asombran o noso camiño, e semellan ollarnos dende as súas rudas e milenarias cortizas. As súas pólas semellan danzar unhas con outras na procura da luz que peneiran sobre o chan da súa fraga. Son os sentinelas do bosque, os espíritos vivos que aínda lembran as antigas vidas dos monxes e abades que dominaron, antano, esta contorna de natureza, rezos e viños. 

 Os monxes comezaron a habitar o souto de Merilán aló polo século X. Baixo a sombra das árbores, os primeiros eremitas comezaron a vivir das inmensas riquezas desta máxica fraga. Os castiñeiros levan séculos enteiros agasallándonos coa mellor castaña, e o húmido e fértil chan é un berce perfecto para multitude de fungos e cogumelos. Os innumerables froitos da fraga, como as noces, as améndoas ou as abelás; a mellor carne de caza, e as troitas dun dos mellores cursos fluviais do chan galiciano, son somentes unha pequena parte da inmensa riqueza que os monxes de antano souberon aproveitar.

A partires do século XII, nace o que hoxe coñecemos coma o mosteiro de Santa Cristina de Ribas de Sil. Para aquel entón, o cenobio posuía diversas granxas e moita actividade. Os abades de Santa Cristina eran os auténticos donos e señores da fraga. O mosteiro actuaba como un auténtico señorío feudal, e recadaba multitude de impostos a cambio do privilexio de vivir nun verxel coma este. Os mellores canteiros da contorna foron convocados para carrexaren e traballaren as xigantescas pezas de granito. As árbores e tódalas criaturas do bosque deberon ficar abraiadas ante o sorprendente e maxistral traballo dos antigos mestres da pedra. A fachada segue intacta baixo a sombra dos carballos. 

O souto semella apertar o vello mosteiro, reclamando o territorio que sempre foi seu. Os canteiros deberon inspirarse no feitizo da fraga, na maxia que semellan respirar as árbores milenarias. Este conxunto constitúe unha das mellores mostras do esplendor do Románico galego, aínda que a igrexa amosa algúns elementos que anuncian ó Gótico. No centro da fachada, os vellos mestres esculpiron un traballado rosetón que ilumina os adentros da igrexa do mosteiro.

Os muros laterais amósannos os rexos contrafortes que sosteñen o edificio, e que resisten ó tempo e ós liques, á soidade e ó abandono. As marcas dos canteiros resisten fachendosas no alto das pedras. Na cabeceira, tres fermosas ábsidas engalanan o santuario, e móstrannos a mestría e o saber dos vellos mestres canteiros. Sobre da fachada, emerxe a sombra do rexo e ameado campanario. Xa non se escoitan badaladas, somentes o rebulir das ramaxes e o asubío dos paxaros. As follas fuxen ceibes dos tellados, namentres o afastado son das augas do Sil semellan lembrar os cánticos sacros doutrora. 

Claustro do mosteiro de Santa Cristina

A través dun fermoso arco, traballado con figuras vexetais e humanas, profundamos nas escuras e húmidas sombras do claustro de Santa Cristina. Ante nós fican en pé, somentes, os restos que quedaron despois de séculos de decadencia. A partires do século XVI, a fraga cambiou de dono, e o vello mosteiro pasou a depender do de Santo Estevo, moito máis poderoso por aquel entón. Mais foi no século XIX cando a Desamortización de Mendizábal lle asestou o golpe definitivo. Porén, as árbores seguen a profundar as súas raigames na terra, e a estenderen as súas ramaxes sobre do mosteiro, coma sempre fixeron.

Unha pantasma de antano semella emerxer do chan, en forma de árbore milenaria no centro do claustro. A bo seguro que as súas raigames atravesan os cimentos do mosteiro. As pantasmas de vellos abades deben percorrer, polas noites, os longos pórticos iluminados pola lúa. Das sombras semellan saír voces, remorsos antergos de esquecidos cantos sagrados. As vellas pinturas esmorecen nos muros abandonados, e semellan ser unha última mensaxe das vellas pantasmas de Santa Cristina. As tumbas dos defuntos, antigos abades e cabaleiros, seguen a durmir o soño eterno baixo as lousas do claustro. Nalgunhas ollamos as cruces dos templarios, os báculos, as espadas, e mesmo a figura petrificada dun abade. 

As pantasmas dos monxes resístense a abandonar estes muros e este souto. A fraga é o seu dominio, o lugar no que as súas almas fican aferradas, latexantes baixo a cortiza dos carballos e dos castiñeiros. O souto de Merilán será por sempre terra de abades e viños, de árbores e silencio. Antes de despedírmonos, ollamos as numerosas ofrendas de espranza, que ficaban sobre das raigames dunha xigantesca e antiga árbore de singular aspecto. Semella que a maxia sobrevive na savia e na cortiza destas árbores milenarias.