sábado, 21 de maio de 2016

Os corvos do facho de Touriñán


“Lastres, era de Mugía,
A areósa, á seca, á triste:
Leis, era de Suxo, é Ocampo,
Da terra de Villarmide:
Leis Busto, de Coucieiro:
Barrentos de Morpeguite;
De Corcubion os outros,
Non eran fora dos lindes:
Os outros, ou Bergantiña,
Todos tí nacél-os viches.
Estes foran os rapaces,
Que nunca me sahirán
Da memoria, porque un tempo,
Soían ben alegrar,
Estes lugares q' agora,
Muy sós é tristes están.
¡Ou rapacetes rebertes, 
De tenro corpo lanzal;
E tan libres, com' os corvos, 
Do facho de Touriñan!”
Eduardo Pondal, Queixumes dos pinos

Non fai moito decidín aproveitar unha curta estadía na miña terra nai, Fisterra, para tratar de achegarme, unha propicia mañá de primavera, até outro recuncho senlleiro e até pondaliano da indómita e sempre bravía Costa da Morte; a miña amada e afastada terra. Desta volta achegaríame até o Cabo Touriñán, no Concello de Muxía, para tratar de coñecer polo miúdo a historia “do facho de Touriñán”, localizado nun dos puntos máis occidentais do noso país, da Península Ibérica e do vello continente europeo. Saín de Fisterra percorrendo o Areal de Rostro, unha das facianas máis salvaxes e asasinas da miña vila natal, e logo de pasar o pequeno lugar de Lires internaríame paseniño no Concello de Muxía, e máis concretamente, na parroquia de San Martiño de Touriñán. A escasos quilómetros deste facho muxián xa podía albiscarse a monumentalidade rochosa que envolve toda esta contorna salgada, ventosa e asasina que somentes os toxos, corvos, coellos e lagartas, semellan habitar. Esta é unha paraxe erma, solitaria, silenciosa, inhóspita; somentes perturbada polo “monótono fungar” do vento e polo grallar dos “feros corvos” que a dominan. O Cabo Touriñán é unha impoñente península rochosa que se interna preto dun quilómetro sobre da inmensidade do Océano Atlántico. Ante min tiña, á fin, o facho de Touriñán, e tras del a faciana máis salvaxe e perigosa desta vila mariñeira de Muxía; o indómito Atlántico que coa súa furia fai medrar un dos mellores percebes do país. Estaba nunha das máis senlleiras paraxes da Galiza, nun dos cabos máis sobranceiros deste noso país, e como dicía, nun dos puntos máis occidentais da vella Europa, superado única e minimamente polo portugués Cabo da Roca e polo Cabo da Nave fisterrán


A altitude máxima do Cabo Touriñán, deste pequeno universo peninsular de toxos, vento, coídos e mar aberto, supera lixeiramente os 90 metros sobre do nivel do mar. Nas baixamares do estío, e ó compás das lunáticas mareas, os máis ousados percebeiros arriscan as súas vidas para arrincar destes perigosísimos cantís os máis prezados percebes do noso país; a salgada e funesta vendima. O illote de A Insua é outro dos meirandes viveiros naturais de percebe deste Cabo Touriñán. No que respecta ó seu faro, cabe sinalar que está constituído por unha pequena edificación de planta cadrada que data do ano 1898, é dicir, o faro orixinal de Touriñán, e por unha torre que comezaría a funcionar no ano 1981. O propósito desta torre sería o de substituír o faro orixinal de Touriñán e conseguir así un maior alcance de luz, pasando das 20 millas que acadaba o vello faro ás 23 que agora semella acadar con esta torre. A construción do faro de Cabo Touriñán viría precedida pola cantidade de naufraxios que se estaban a suceder nesta contorna marítima, bravía e asasina, ateigada de coídos e baixíos; dominada somentes polo vento e o mar. Despedinme destoutro senlleiro cabo galego, desta occidental e bravía costa touriniana, aquela mañá primaveral, a barlovento dos frescos ventos do nordés e tan libre “com' os corvos, do facho de Touriñan!”

venres, 20 de maio de 2016

Torre de Celas, legado da Casa dos Andrade


“Comeza a arcada a derrubar a torre
e o pau de ferro fai tremer os montes.
Hai que romper de norte a sul Galiza,
queimar as rozas dunha idade antiga
e ver nascer o sol, lástima fora.
E andaba o sol bailando nos regueiros
mentras o Sol universal brillaba mais alá dos confins,
Terra querida, que sempre chegas tarde
ou chegas antes ou despois da História
e andamos foscos no correr do tempo.
Hai que romper, romper agora!”
Antón Avilés de Taramancos, Última fuxida a Harar

Logo de coñecer unhas cantas propiedades vencelladas á todopoderosa Casa dos Andrade, entre as cales destacan as fortalezas de Moeche, Naraío, A Nogueirosa, a vilalbesa Torre dos Andrade ou o impoñente Torreón que se ergue sobre da vila de Pontedeume, así como os Mosteiros de San Xoán de Caaveiro e o de Santa María de Monfero, decidín procurar outra pequena pero non menos importante mostra do patrimonio herdado, aínda en pé, desta poderosísima estirpe dos Andrade. Desta volta, os meus pasos tomarían rumbo cara un dos poucos espazos agrícolas e naturais que aínda sobreviven no concello coruñés de Culleredo; o val da Veiga e as terras da parroquia de Santa María de Celas de Peiro. Alí tería o enorme privilexio de coñecer os restos da antiga Fortaleza de Vinseira; a pequena pero histórica Torre de Celas que andaba a procurar. Esta de Celas de Peiro é unha torre defensiva de estilo e arquitectura militar erixida na segunda metade do século XV a base de cadeirado granítico. Posúe tres andares e presenta unha planta cadrada de oito metros de cada lado, uns 13 metros de altura, e atesoura uns muros que acadan pouco máis dun metro de grosor. A escasa anchura dos muros desta Torre de Celas contrasta moito cos máis de dous metros de grosor que acadan os muros doutras propiedades dos Andrade como o Torreón de Pontedeume ou a Torre da Homenaxe da Nogueirosa


Todo semella indicar que esta sería a Torre da Homenaxe da antiga Fortaleza de Vinseira, un pazo fortificado erixido entrámbolos séculos XIII e XIV pola Casa dos Andrade; o seu escudo aínda fica perpetuado nunha das facianas desta torre. O sentido da localización daquela fortaleza nestas terras poida que respondese á súa proximidade coa vila da Coruña, que por aquel entón defendía os privilexios de reguengo en todo o seu alfoz, e por situarse a carón dun dos seus máis elementais accesos. Por outra banda, estoutro histórico fogar dos Andrade localizaríase a carón mesmo do Camiño Inglés a Santiago de Compostela. Daquel pazo fortificado dos Andrade, que posteriormente herdaría o vinculeiro Conde de Freixomil, perpetuado tamén noutro dos escudos que aínda se conservan nunha das facianas da torre, somentes queda en pé a súa Torre da Homenaxe, esta Torre de Celas de Peiro que hoxe fica xa perfectamente restaurada e coas portas abertas á cidadanía. I é que sería propia a cidadanía, a través da Escola Taller Ponte do Burgo do Concello de Culleredo a que, durante os anos 1992 e 1994, levaría a cabo as obras de restauración dunha torre completamente abandonada e a medio derrubar para transformala nun edificio de exposicións e nun interesante museo museo etnográfico local. Lisquei de Celas de Peiro, se cadra, un chisco máis sorprendido do que cheguei. En boa parte pola fermosura e a sinxeleza que atesoura esta Torre de Celas e tamén por coñecer outra mostra do enorme poder que antano posuíu a estirpe dos Andrade. Pero se amais de sorprenderme, algo me destapou un leve sorriso namentres marchaba, foi o feito de saber que a torre que deixaba tras de min ficaba xa sen dono e certamente liberada. 

domingo, 15 de maio de 2016

O Muíño de Vento da Cruz do Castro


“Dos tempos pasados 
grorias que se foron 
no fondo da alma 
gardadas están; 
espranzas fuxidas 
de tempos tristeiros, 
sinos derradeiros 
tocan a chamar... 
Voltará da aurora 
a luz temerosa, 
e, na Patria nosa 
voltará a brilar 
a branca bandeira 
co azul do ceo 
ó compás do vento, 
¡ doce libertá ! 
E nos nosos peitos, 
e nas nosas vidas, 
espranzas fuxidas 
que retornarán, 
encherán a Terra, 
encherán os ventos 
con novos alentos 
na terra e no mar”
Avelino Pousa Antelo, Agoiro

Fai cousa dun mes decidín internarme de novo Galiza interior para tratar de procurar, entre outras moitas paraxes, o chan dun castro esquecido, e aínda soterrado, que se localiza no lugar de Igrexa, na parroquia de San Miguel de Carballedo, no concello pontevedrés de Cotobade. Este lugar, coñecido como O Alto da Cruz do Castro, atesoura unha pequena pero importantísima mostra etnográfica galega, nada máis e nada menos que un singular muíño de vento; o Muíño de Vento de Laredo. Malia que este tipo de construcións non adoitan ser moi comúns no húmido chan galiciano, onde a forza da auga, -doce e salgada-, dende sempre foi un dos recursos enerxéticos máis presentes i empregados, o certo é que dende comezos do século pasado, denantes de apareceren os primeiros trebellos eléctricos de moenda; en moitos lugares da Galiza empregaríase a forza do vento para mover as pétreas moas que esnaquizan o gran. 


Este tipo de muíños adoitaban ser construídos en lugares elevados ou preto de puntos de costa nos que o vento sopre con forza. Neste mesmo Concello de Cotobade existen outros tres muíños coma o de Laredo. O Muíño de Vento de Laredo, localizado no recinto mesmo no que antano se situaría o castro, a uns 475 metros de altitude, foi erixido en cachotería granítica e presenta unha planta circular e unha tipoloxía bidireccional de cuberta fixa; a máis antiga. Este Muíño de Vento de Laredo estaba perfectamente orientado para aproveitar os fríos ventos do norte. As súas aspas ficarían conformadas por finas táboas de madeira que farían mover uns eixes e piñóns dispostos para trasladar esta primitiva enerxía eólica até as moas de pedra localizadas no interior. A historia deste muíño remóntase a comezos do século XX, cando a familia Laredo, naturais deste lugar de Igrexa, deciden construír un muíño de vento dentro dunha primitiva vivenda castrexa. 


Durante moito tempo, este Muíño da Cruz do Castro ou de Laredo, estaría arruinado e resultaba bastante frecuente que os mozos da parroquia se fotografasen sobre das súas ruínas. Nos últimos anos, por sorte, sería restaurado. O nome de A Cruz do Castro, venlle dado a este outeiro porque antano existía unha cruz que coroaba o alto do castro e que sería destruída ó longo do século pasado.  Durante os anos 2008, 2009 e 2010, e baixo a dirección do arqueólogo Ángel Concheiro, sairían á luz restos de construcións, como parte da muralla que pechaba o poboado, así como outros materiais tanto da Idade do Ferro como da época Romana; a forcada histórica deste asentamento. Poida que a meirande parte dos restos materiais de gran valor achados neste castro procedan dese último período romano; restos de cerámica local e importada do Mediterráneo, obxectos de uso cotián e adornos persoais, entre os que sobresae un pendente de ouro. É a primeira vez que se atopa unha xoia destas características nunha escavación levada a cabo no noso país. 


Despedinme deste Alto da Cruz do Castro, este chan castrexo aínda por desenterrar, cavilando no vento, nese frío vento do norte que antano facía xirar as aspas do Muíño de Laredo, ese vento que esnaquizaba trigo e centeo, ese vento que refina petoutos, que bate portelas, que atiza con pingas a calidez dos rostros, que turra por nós nos cabos e praias, nos miles de outeiros que conforman o país..., ese puro vento do norte que escorrenta trebóns e tingue o azul do noso ceo con brancas nubes libertarias;“voltará a brilar / a branca bandeira / co azul do ceo / ó compás do vento / ¡doce libertá!”

Castelo da Nogueirosa, o Alcázar dos Andrade


“Si cadra, um dia, em ti, como em num sono,
mergulho-me, ouh estrana e vaga história,
que inda estás por contar em verso antigo,
Deus sabe em que farândola remota!
Que olhos remedarão o meu fasquio?
Meu nome sortirá de cales gorjas?
Que verbas eu direi que não se esqueçam
naqueles peitos e naquelas bocas?
Queçais, exempro pra seguir nalgures,
vivirei num castelo ou nua cova,
cuberto de paxiãos e de desejos,
preada bem por corvos, bem pra pombas”
Fermín Bouza Brei, Seitura

Pouco despois de visitar o impoñente Torreón dos Andrade e coñecer unha pequena parte da súa historia, decidimos achegármonos até o lugar de Castelo, na parroquia da Nogueirosa, para tratar de coñecer agora a historia que aínda latexa nos muros doutro dos fogares da poderosísima estirpe dos Andrade na vila de Pontedeume. Andabamos na procura do Castelo dos Andrade, tamén coñecido como o Castelo da Nogueirosa e nos seus mellores tempos como o “Castelo da Fame” e o “Alcázar dos Andrade”. Nesta elevada paraxe, que domina a desembocadura do Eume no Atlántico e a contorna da vila de Pontedeume dende uns 300 metros de altitude, Fernán Pérez de Andrade, alcumado “O Boo”, quen tamén ordenaría a construción do Pazo e do Torreón dos Andrade en Pontedeume, erixiría sobre dun promontorio granítico coñecido como Pena Leboreira e sobre das ruínas dunha antiga fortaleza do século XIII, o Castelo da Nogueirosa. As obras darían comezo no ano 1369 sobre de terras pertencentes ó Mosteiro de Sobrado. Este feito, como era de agardar, fixo que o prior do Mosteiro de Sobrado, Esteban de Seijas, se opuxese rotundamente á súa construción. 


No ano 1371, Henrique II de Trastámara concederíalle a Fernán Pérez de Andrade, “O Boo”, os señoríos de Ferrol e Pontedeume, e tan somentes seis anos despois, no 1377, rematarían as obras do Castelo da Nogueirosa tralo correspondente acordo de arrendamento co Mosteiro de Sobrado, que se traduciría no aboamento anual por parte dos Andrade de 10.000 maravedís. Sería a partires do século XIV cando este Castelo da Nogueirosa comezaría a ser coñecido como o Alcázar dos Andrade. Mais coma tantos outros castelos e fortalezas do país, este Castelo da Nogueirosa, este Alcázar dos Andrade, sería derrubado no ano 1467 polos Irmandiños. O certo é que todo o patrimonio dos Andrade era un dos principais obxectivos das Revoltas Irmandiñas. Trala total destrución do Castelo da Nogueirosa no ano 1467, a fortaleza enteira tería que ser reedificada. Mais non sería a última reconstrución. Xa no século XIX, o Castelo da Nogueirosa, o danado e reconstruído Alcázar dos Andrade sería de novo integramente restaurado baixo mandato do Ducado de Alba. 


Tralas reixas da única porta de entrada ó castelo, enmarcada nun arco de medio punto no que se pode ver o escudo dos Andrade, albíscase o patio de armas, duns 140 metros cadrados. Sobre del pesa a sombra impoñente da súa Torre da Homenaxe, que presenta unha planta cadrada e tres andares cubertos por unha bóveda de cadeirado sobre da que se asentaba a zona ameada. A torre atesoura uns 20 metros de altura e uns 10 metros de cada lado. Os seus muros, ó igual que as bases do Torreón dos Andrade, acadan os dous metros e medio de grosor. As seteiras, as pequenas xanelas e os arcos de medio punto, rachan a monotonía do cadeirado granítico. O resto do recinto semella adaptarse á pétrea morfoloxía do pequeno promontorio sobre do que se localiza. Algúns contan que este castelo dispón dunha planta subterránea, rabuñada da mesma pena que o sustenta, que foi empregada como cárcere ó igual que no veciño Torreón dos Andrade. As pequenas dimensións e a particular localización deste Castelo da Nogueirosa fai que moitos pensen que puido terse erixido por motivos puramente estratéxicos e defensivos. 


Canta historia fica mergullada nesta fermosísima vila de Pontedeume, neste porto de augas doces e salgadas; frías, puras e transparentes. Logo de ter o pracer de coñecer este Castelo da Nogueirosa e o veciño Torreón dos Andrade, así como os castelos de Moeche, Naraío, a vilalbesa Torre dos Andrade e mosteiros vinculados á estirpe dos Andrade, como San Xoán de Caaveiro ou Santa María de Monfero, comezaría a decatarme do inmenso poder que chegaría a acadar no pasado esta Casa dos Andrade. Puxen fin a esta curta estadía na fermosa e fascinante capital do antigo Señorío dos Andrade soñando xa con novos escenarios onde atoparme, onde recrearme, onde mergullarme nun pequeno intre da nosa máis afastada historia, lembrando e facendo meus aqueles versos do gran Bouza Brei que dicían: “Si cadra, um dia, em ti, como em num sono, mergulho-me, ouh estrana e vaga história, que inda estás por contar em verso antigo, Deus sabe em que farândola remota!”

sábado, 14 de maio de 2016

O impoñente Torreón dos Andrade


“O vento muda as páxinas do pasado, do que vexo e digo. 
A palavra antiga dorme o sono da Pedra Xacente desce muda sen 
          voz, a cegas recoñece o Corpo que digo e calo. 
Na distáncia fala do ser en que me recoñezo. No Torreón dos Andrade 
          camiño e non camiño, sigo as pegadas das sombras de antano”
Cesáreo Sánchez, A escrita do silencio

Corría unha tibia e gris mañá de primavera. A atmosfera, ardente e cuberta de serenas nubes cincentas, semellaba a antesala dos trebóns. As gaivotas en terra, as chalanas atadas; a furia dos ceos comezábase a presaxiar. I eu, que esquecín os días escuros da sempre leda primavera, interneime, con ou sen chuvieiras, nas históricas i empedradas rúas de Pontedeume. Eiquí deixara unha débeda pendente, a maxestade do histórico bastión das terras do Eume; o torreón e o fogar da estirpe dos Andrade. Mais aquela mañá, realmente, o que si tiña pendente era o reencontro cunha vella amiga. Logo de almorzar no Café de Martiño, rumbo ó Torreón colleriamos camiño tralas “pegadas das sombras de antano”, tralo derradeiro bastión dos Andrade nestas súas terras de Pontedeume. Este Torreón, mandado erixir por Fernán Pérez de Andrade, alcumado “O Boo”, no século XIV, é o único que queda en pé do antigo pazo dos Andrade, derrubado pra sempre no ano 1935. Nada tería sido o mesmo nesta vila de non ser por esta torre. Ámbalas dúas medraron parellas, ámbalas dúas pertenceron ós poderosísimos Andrade; ámbalas dúas comparten a mesma historia.


Esta historia comezaría aló polo ano 1270, cando Afonso X O Sabio concede o título de Vila ó pequeno lugar de Ponte do Eume, que pasaría a ter un goberno autónomo de reguengo, é dicir; dependente somentes do rei. No século XIV, logo de que Henrique II de Trastámara lle outorgase o señorío da vila de Pontedeume a Fernán Pérez de Andrade “O Boo” en agradecemento polo seu apoio na guerra contra Pedro I "O Cruel", Fernán Pérez de Andrade, primeiro Señor de Pontedeume, ordenaría construír o torreón. Malia seren as posesións dos Andrade, tanto a vila como a antiga fortaleza, un obxectivo estratéxico e principal para os irmandiños durante as revoltas, o certo é que esta torre nunca chagaría a ser derrubada. O primeiro ataque dos irmandiños a Pontedeume sería contido pola sólida defensa da vila, mais a segunda vez que os irmandiños tentaron acadar o berce dos Andrade en Pontedeume, comandados por Alonso de Lanzós; chegarían a facerse co castelo e coa vila por un tempo. A partires do século XVI, o torreón pasaría a formar parte, por liñaxes i entronques matrimoniais, ó Condado de Lemos e nos últimos tempos á Casa de Alba.


O impoñente Torreón dos Andrade é o único que queda en pé do conxunto que conformaba o pazo fortaleza dos Andrade, que amais do pazo e do torreón, atesouraba unha capela en honor a San Miguel. Xa en tempos máis recentes, concretamente no ano 1904, o Concello de Pontedeume mercaríalle o Pazo fortaleza dos Andrade á Casa de Alba. Pouco tempo despois, parte do pazo sería derrubado para construír unha estrada que enlazaba a vila coa estación do ferrocarril. A capela de San Miguel sería derrubada no ano 1909 e o que quedaba do pazo comezaría a entrar nun estado de ruína progresiva até que os últimos restos do pazo desaparecerían pra sempre no ano 1935. O único que se recuperou das vellas ruínas do pazo sería un escudo do século XVI que agora loce na fachada sur do torreón. O torreón, o único que se mantivo en pé ó longo de todo este tempo xunto coa propia Vila, sería obxecto de diferentes traballos de restauración que se levarían a cabo no 1951 e no 1974. O impoñente Torreón dos Andrade, a pétrea e histórica atalaia que viu nacer esta vila, este impoñente bastión de lousa e granito que atesoura 11 metros de lado e uns 18 de altura, susténtase sobre duns muros que superan, na planta baixa, os dous metros e medio de anchura.


Amais da planta baixa, onde se situarían as cárceres, este torreón atesoura tres andares. O primeiro deles estaba destinado á servidume e á garda, namentres que no segundo se localizaría a cociña e o comedor, e no terceiro e último andar; o dormitorio e un pequeno salón. A planta baixa deste torreón serviu de cárcere até comezos do século XIX. Nos nosos días, pola contra, este torreón acolle un Centro de Interpretación da Historia dos Andrade, amais dunha oficina de turismo e unha sala de exposicións. Liscamos de Pontedeume coa primeiras pingas dunha treboada que xa se estaba comezando a manifestar, deixando tras de nós este impoñente torreón dos Andrade, unha das meirandes mostras da arquitectura militar medieval do noso país, para procurar agora o acubillo doutra impoñente torre desta poderosa estirpe no Concello de Pontedeume. Collemos camiño da Nogueirosa, onde “A palavra antiga dorme o sono da Pedra Xacente” para seguir, como diría o gran Cesáreo Sánchez, “as pegadas das sombras de antano”.

xoves, 5 de maio de 2016

Baixo a sombra dos Pendellos de Agolada


“Vai facer un ano
pro mes de Xaneiro,
qu' estando os dous xuntos
no noso pendello,
sin outros testigos
qu' os craros refrexos
da lua, que daban
encanto e misterio
á canto pasaba
n' aqueles momentos,
coa vista en mi fixa
e á sua mau no peito,
xuroume por todos
os santos do ceo
que solo eu enchia
o seu pensamento,
o que casaria
conmigo tan presto
como para á boda
fixese diñeiro.
—Muller, dixo á outra,
ese xuramento
tamen che mo fixo
ó pé d'un palleiro,
aló po Ia sega
fará ano é medio”
Xesús Rodríguez López, Pasaxeiras

Aló polas terras do interior da provincia de Pontevedra, máis concretamente no Concello de Agolada, localízase unha das meirandes alfaias etnográficas do noso país, un monumental conxunto de humildes e pétreos pendellos que datan do século XVIII e que aínda semellan agochar, baixo dos seus tellados de madeira; a orixe desta vila, o celme das feiras do pasado, o arume a frescura dos froitos do agro. Estes pendellos eran os lugares de venda dos feirantes, baixo deles resgardábanse das inclemencias do tempo, pasaban a noite, xantaban e poñían a cuberto as súas mercadorías, as cabalerías e os seus animais; eran as pequenas tendas do pasado, a orixe dos actuais mercados, lugares de venda ó aire libre claramente delimitados.


Estes Pendellos de Agolada eran pequenos espazos onde vender e onde refuxiarse, eran negocios i eran vivendas de xentes chegadas dende puntos moi distantes da xeografía galega. I é que eiquí, en Agolada, antano dábase cita unha das meirandes feiras de Galicia, a tradicional feira do “Doce”, de grande sona por aquel entón no noso país. Os feirantes chegaban até Agolada cun día de antelación para deixaren todo preparado para o día da feira. Os feirantes xantaban e pasaban a noite nos pendellos, agardando que as ventas na feira lles cubrisen a suor do traballo, o esforzo e o tempo depositados na viaxe. 


Os pendellos foron deseñados para albergaren todo tipo de usos e mercadorías. Algúns deles foron empregados como expositores, con mostradores construídos a base de laxas graníticas nos que se expoñían os variados froitos da terra a cuberto das inclemencias climáticas. Outros estaban deseñados para xantar, a modo de comedores eventuais en mans de hostaleiros itinerantes. Amais dos xa citados, existían outros moitos pendellos deseñados a modo de almacén, todos eles erixidos a base de pedra, madeira e tella, e pequenas cortes que tiñan a finalidade de gardar o gando e as cabalarías. Moitos destes pendellos desaparecerían pra sempre na década dos anos 60 do pasado século, conservándose somentes un terzo dos pendellos orixinais. 


Por sorte, no ano 1985, este conxunto de pendellos de Agolada sería declarado Monumento Historico-Artistico pola Xunta de Galicia, e no ano 1990 daría comezo a súa restauración. A singularidade deste conxunto etnográfico e a súa historia, que abrangue máis de dous séculos acollendo unha das feiras máis importantes do país, convérteo nun dos espazos etnográficos máis senlleiros e interesantes da Galiza e da Europa continental. Nos nosos días acolle numerosas mostras de artesanía e todo tipo de eventos e festas populares, continuando dalgún xeito coa laboura que daría sentido á súa construción aló polo século XVIII.


No labirinto de estreitas rúas, que se cruzan coma reigames entre os numerosos Pendellos de Agolada, aínda semellan escoitarse os pasos dos zocos e o balbordo dos transeúntes, as ferraduras dos cabalos, os berros dos besteiros e o cacarexar dos galos, o beado das ovellas e o rebolar de bocois de viño sacro. Parece que aínda semella albiscarse o vapor dos potes das pulpeiras, as mans curtidas dos cesteiros e as faíscas dos fornos e das fraguas. Tras destes pétreos mostradores e baixo das teitumes destes pendellos aínda se respira un certo aire de festa adurmiñada.


Son moitos os que sosteñen que este histórico conxunto etnográfico foi o xermolo desta vila pontevedresa de Agolada, mais hai probas que semellan situar a súa orixe nun cruce de camiños. Ó parecer, aló no século XVI xa contaba cunha pousada que se localizaría nesta encrucillada de camiños. Sería no ano 1788 cando aparecería a primeira proba escrita sobre a feira, que inicialmente se celebraba en As Trabancas pero que se trasladaría até a actual Agolada en boa parte pola súa localización e polo estado do seu terreo, menos lamacento e de menor poeira. Poida que esta feira i estes pendellos non fosen a orixe desta vila pontevedresa, pero canto menos, medraron xuntas. 


O de Agolada é un dos meirandes conxuntos etnográficos da Galiza, un dos máis singulares e inusitados do noso país e da vella Europa. Que os séculos que aínda están por vir traian consigo o celme i o estrondo das feiras do pasado, os artesáns e pulpeiras do presente e un futuro onde non falten os máis sentidos aturuxos.