xoves, 23 de agosto de 2012

As aves que peteiran na Marisma de Baldaio


"O monte. O mar... ¿Qué brisa me ergue 
soños de luces, praias preguizosas
nos ventanais azuis, nas enseadas,
en illas de durmidos hourizontes?

Flores mariñas. Peixes. Verdes algas.
Fermosísima flora diminuta.
Pinos rexos e antegos aciñales.
A vexetal marisma do meu mundo".
Pura Vázquez, Man que escribiu no mar

As aves da brava costa bergantiñá, aló onde o vento axita de cotío as feras e salgadas augas do Atlántico, retoman o voo para ollaren dende o alto os seus finos areais e os seus rochosos cantís, namentres os ventos mareiros achegan a brisa e o salitre. Achegámonos ata un fermoso encrave da costa coruñesa, situado nas plácidas chairas que se estenden dende as faldras dos montes do Concello deCarballo ata as ribeiras mesmas do mar. Estamos a falar das sempre húmidas marismas de Baldaio, fogar e verxel das aves de paso. Entre a coñecida Praia de Razo, paraíso de surfeiros, e a Pedra do Sal, as forzas do mar e do vento foron moldeando unha longa liña de dunas ou tómbolo areoso que as raigames de innumerables herbas e plantas silvestres contribuíron a conformar e sustentar. Entre elas, atopamos algunhas moi ameazadas coma o Omphalodes littoralis gallaecica, que somentes sobrevive nestes recodos virxes da costa coruñesa. Son esas especies endémicas que tanto valor teñen para o noso legado natural e das que tan pouco sabemos.

 Esta costa atlántica fica sucada polo voo das sempre presentes aves mariñas. Os berros das gaivotas non deixa de resoar nunca, namentres os mascatos e os corvos mariños, pousan nas rochas afastadas desta costa esgazada polo mar e polo tempo. Os albatros apenas se albiscan no horizonte, e os araos poucas veces abandonan a seguridade que lles proporcionan os cantís. Baixo das augas salgadas, os robalos e os arroaces xogan coas correntes e as mareas, nos solpores e amenceres dun mar ateigado de naufraxios.  Alén dos areais, a marusía asolaga a húmida chaira, e abafa ó seu paso as plácidas xunqueiras que arrodean a Lagoa de Baldaio. Trátase dunha zona afundida por longos e complexos procesos terrestres, que foi somerxida polo mar e gorecida pola acción do vento e da area. Ó tratarse tamén dunha pequena conca onde desembocan multitude de rebuldeiros regatos, a marisma de Baldaio constitúe un delicado e rico ecosistema. Neste verxel entre as salgadas augas do mar e as doces augas da marisma, atopan o seu refuxio multitude de aves limícolas que peteiran a rentes das augas na procura de infinidade de moluscos e insectos que constitúen boa parte dos seus hábitos alimenticios. As marismas son o fogar de especies como o Pilro común, a Becacina ou os biluricos. Os máis habituais son os mazaricos, que peneiran centímetro a centímetro as finas areas da praia e a escorregadiza lameira da marisma e da lagoa. A pesares da súa aparente fraxilidade, algunhas destas especies limícolas realizan longas viaxes migratorias dende terras afastadas. Nembargantes, os viaxeiros máis célebres de Baldaio son as anátidas, é dicir, os parrulos que tanto descansan na vella lagoa. O Alavanco Real, de relucentes e chamativas cores, ten en Baldaio unha parada xeracional. O Parrulo asubión, a Cerceta Real ou a belida Garza, son outros dos máis célebres hóspedes desta estación de aves de paso. Foi este o motivo polo que foi declarada Zona de Especial Protección de Aves (ZEPA) e Lugar de Interese Comunitario. Grazas a esta protección, e a pesares dos danos ocorridos nas últimas décadas, Baldaio segue a ser un verxel onde repousan estes ousados e experimentados viaxeiros, que percorren os continentes dende o Ártico ata as exóticas terras austrais. Hai quen mesmo di que o escaso Picapeixes, ou Martiño Peixeiro, aínda se deixa ver por estas húmidas terras, perturbando a plácida superficie das augas da lagoa.


Mais non son as aves as únicas habitantes das marismas; os solitarios raposos e os noctámbulos teixugos, esquíos, xenetas e donicelas, percorren e habitan as ribeiras de Baldaio. Baixo das augas, as londras brincan e mergúllanse entre as raigames que cercan a lagoa. Entre as xunqueiras, os rebuldeiros e coloridos cabaliños do demo, as bolboretas e outros moitos insectos, conforman unha parte fundamental deste ecosistema. Baixo os nosos pés, os anfibios como as rás de Santo Antón e as píntegas, procuran a auga doce e os pequenos insectos que tanto abondan neste verxel. Multitude de réptiles como a víbora de Seoane e infinidade de lagartas, buscan as raiolas do sol dos estíos.

Coa nosa partida, unha bandada de aves retomaron o seu itinerante voo, erguendo as súas maxestosas ás ó vento, e agoirando novos destinos. Quen sabe se moitas delas se deterán aínda nas esgrevias Sisargas, denantes de emprenderen o camiño cara mares descoñecidos.

xoves, 2 de agosto de 2012

Pontepedre, legado dos canteiros de Serrapio



"D'o logar a vida legre,
A casa que aló n-a aldea
E n-unha verde cañada
Aculta ôs seus ollos queda;
o regato choutador
Que lodas suas augas mezcra
Co-as puras e cristainas
D'o río que ven d'a serra;
O sito en que, veces tantas,
Ô redobrar d'a pandeira
Y-ô malencóneco acento
D'a dôce gaita d'a terra,
As tardes pasóu brincando
Yñorand'o que eran penas;
o rosmar d'a rula triste,
A campaiña d'a Eirexa,
O probe vello qu'ô ouvila
A frente descobr'e reza
En fin, cánto d'agradabre
Pra él á sua pátrea encerra".
Amador Montenegro, Muxenas


No vello chan galego, os pasos sempre acaban levando ó solitario viaxeiro ata recunchos esquecidos polo devalar dos séculos; lugares de fermosura inigualable, anacos da Galicia máis auténtica. Son tantos os camiños que nos descobren esta Galicia tan variada, que resulta imposible chegar a retratar toda a beleza e singularidade do antergo Fogar de Breogán. Mais ás veces temos sorte, e os nosos pasos condúcennos ata algúns dos máis incribles e esquecidos lugares da vella Patria.
Aquela tarde, o noso percorrido atravesaba as interiores Terras de Montes, logo de visitar a comarca do Condado. Camiñabamos seguindo o intricado curso do Lérez, que forma longos e sinuosos meandros ó seu paso por Monte Cregos e Monte Cabeiro, á altura do concello pontevedrés de Cerdedo. Namentres percorremos a pequena parroquia de San Estevo de Pedre, imos achando sobre de nós toda a frondosidade e riqueza das fragas que o vello río Lérez fixo medrar ó longo dos séculos. 


Un manto de espesas ramaxes cobre o ceo, e debuxa un delicado encaixe de luz e follas sobre as entrañas dos soutos. Anterga terra de labradores e canteiros, Pedre foi chamado dende antano Petrix, lugar ergueito sobre as duras e frías rochas. No corazón da aldea, unha gran eira arrodeada de elegantes canastos de pedra e madeira, fálanos dos tempos da prosperidade, nos que aquela pequena parroquia era un importante cruce de camiños no corazón mesmo da vella provincia das pontes.
A necesidade obrigou ás diferentes xeracións a ergueren innumerables pontes para salvar as virxes e esgrevias Terras de Montes. O noso obxectivo era, precisamente, unha destas pontes cheas de historia, máis a casualidade, ou quizais o destino, quixo levarnos ata un encrave máxico, un deses lugares dos que falabamos ó comezo.
O ruído dunha fiestra rachou o profundo silencio que impera na minúscula e afastada aldea de Serrapio. Os poucos veciños que sobreviven neste enfeitizado recuncho de paz e sosego asoman as súas cabezas dende os escasos fogares habitados, ollándonos con certa curiosidade. 

Seguramente, non é habitual que forasteiros coma nós rachen o silencio deste prácido e apartado lugar nas frondosas beiras do Lérez. A pesares da lóxica desconfianza, pronto emerxeu a hospitalidade da aldea galega, e entaboamos unha cordial conversa na que puidemos apreciar a profunda e ancestral sabedoría dos máis vellos. Faláronnos da soidade e do illamento, dos fríos invernos e das duras labouras do campo. Mais tamén se amosaron fachendosos do seu pequeno anaco de terra. Faláronnos da fermosa capela, do outeiro, e da nutrida veiga que debiamos percorrer para achar a vella ponte romana, sen dúbida algunha, o maior tesouro que nos legou a historia de Serrapio.
Un rebuldeiro e agarimoso canciño guiou os nosos pasos a través dos prados e das veigas das Cortellas, brincando sobre cada un dos abondoso regatos que buscan ó Lérez. Estes pequenos cursos de auga percorren eidos e fragas, e nutren estas terras verdescentes. Ó noso redor, as follas das árbores tinguen de innumerables cores os dominios da veiga, e nos prados pacen as ovellas namentres a danza das ramaxes e follas se mestura co rumor das augas do Lérez. As primeiras pedras dunha vella calzada lémbrannos tempos antergos, nos que este lugar era un importante cruce de camiños frecuentado por innumerables xeracións de viaxeiros. A calzada lévanos ata a vella Pontepedre, coñecida entre a veciñanza como a Ponte Romana. Nembargantes, a súa elegante traza, que semella asolagada entre as árbores e matogueiras, fainos pensar no medievo. Porén, pode que fora erixida sobre as bases dunha antiga ponte romana, coma tantas outras que atravesan os infindos ríos do chan galiciano. Os seus tres rexos arcos, lixeiramente apuntados, lémbrannos a outras pontes góticas que temos atravesado. 

Construída a base de traballadas pezas de sillería, a vella Ponte de Pedre érguese ata os quince metros sobre o curso do río, ó longo de case setenta metros. O camiño, de tres metros de ancho, e cuberto de cantos rodados, fica en pé grazas a uns potentes piares apuntados augas arriba. Aínda se poden achar as desgastadas marcas dos canteiros, derradeiro vestixio dos artistas que asinaron esta obra; nesta terra nai dos labradores do granito. A natureza semella asolagar de xeito imperceptible pero constante a vella obra mestra dos canteiros de Serrapio, e a fraga vai cubrindo de ramaxes e esquecemento a antiga ponte, que tantos camiñantes teñen atravesado dende tempos antergos. 


Xa de volta na aldea, ascendemos polas intricadas e labirínticas ruelas que gabean ata o alto do máxico outeiro de granito que domina o pequeno e silencioso lugar de Serrapio. As desgastadas escaleiras de pedra traballada, adáptanse ó desnivel e salvan a esgrevia cortiza deste outeiro sagrado. 

As casas fican abandonadas, invadidas polo silencio e o esquecemento. O tempo derrubou o teito e a vida de moitos destes antigos fogares, onde en tempos mellores medraron xeracións de bos e xenerosos. Nalgunhas vivendas, aínda atopamos mostras da sabia e delicada laboura da pedra nalgunhas balconadas e escaleiras. Moitas delas foron erixidas sobre a rocha mesma do outeiro, aproveitando a dureza do terreo. Un vello pombal aínda se albisca na ladeira, xa sen pombas e cuberto de soidade. O canciño gabea connosco ata alí, seguindo a sombra dos ergueitos cruceiros dun antigo Vía Crucis. No alto, unha vella árbore solitaria acompaña á belida hermida de San Lourenzo. Erixida no Barroco, amosa unha sólida planta rectangular, e unha elegante espadana de dous arcos que debuxa a súa sombra sobre o verde céspede que cobre o outeiro. 



A carón da hermida, unha xigantesca e singular rocha traballada polo vento e a chuvia, semella rememorar antigos cultos que se perderon nas brétemas da historia. Dende o alto, o Lérez revela a súa presenza a través das frondosas fragas que acompañan o seu curso. Pouco a pouco vai caendo a tarde, e Serrapio fica en silencio, asolagada de vagar polas sombras e o esquecemento.